Jan Bonikowski - symbol patriotyzmu i zaangażowania społecznego

Kim był Jan Władysław Bonikowski?

Jan Władysław Bonikowski urodził się w Wągrowcu 4 sierpnia 1927 r. W 1933 r. przeprowadził się do Rawicza. Tutaj chodził do pierwszej klasy szkoły powszechnej nr 3, która mieściła się przy obecnej ul. Ignacego Buszy (byłe biura PSS), a jej kierownikiem był Antoni Radoń.

W czasie wojny przebywał we wsi Chojna (niedaleko Solca Kujawskiego) u dziadków. Potem kontynuował naukę w Rawiczu, marząc by zostać nauczycielem języka polskiego. Ukończył Gimnazjum Kupiecko - Handlowe. Ojciec Jana Bonikowskiego, Antoni, powstaniec wielkopolski, miał przygotowanie pedagogiczne, uczył żołnierzy ze wschodu.

W latach 1943 - 1944 Jan Bonikowski, z nakazu niemieckiego, został skierowany do pracy jako listonosz. Do 1945 r. pracował na poczcie, m.in. przy zakładaniu linii telefonicznych. W tym też roku przeszedł do administracji, w której pracował też jego ojciec. Na ziemiach odzyskanych, pracując w Administracji Polskiej nad Przedsiębiorstwami Niemieckimi, zajmował się odzyskiwaniem mienia polskiego i przekazywaniem go kontuzjowanym żołnierzom. Wkrótce nastąpiła zmiana nazwy tego urzędu na Tymczasowy Zarząd - Urząd Likwidacyjny Oddział Rawicz.

Jan Bonikowski w 1949 r. przeszedł do centrali handlowej (art. spożywcze), gdyż w Urzędzie Likwidacyjnym nie mógł, zgodnie z nowymi przepisami, pracować ojciec i syn.

W 1950 r. z rozkazu marszałka Konstantego Rokossowskiego powołano go do wojska. Jako przedwojenny aktywny harcerz (od 1936 r.) trafił do kopalni „Łagiewniki” w Bytomiu. Wszyscy traktowani byli tam jak więźniowie polityczni, z czasem przyjęła się nazwa „górnicy bez wyroku”. Przeszedł kilka kopalń, potem trafił do administracji wojskowej, gdzie pracował do listopada 1952 r.

W tym czasie przestała istnieć centrala handlowa, gdzie pracował przed powołaniem do wojska, podjął więc pracę w Zarządzie Rawickich Zakładów Materiałów Budowlanych jako księgowy.

Pod koniec lat 70. przeszedł do spółdzielni mieszkaniowej, gdzie pracował do emerytury jako starszy księgowy. Pracował w niej około 20 lat, ostatnie lata jako inspektor d/s społeczno - wychowawczych i samorządowych. Zajmował się animacją życia kulturalnego i samorządowego.

W 1999 r. przeszedł na emeryturę, do pełnych 50 lat pracy brakowało mu 3 miesięcy. Jan Władysław Bonikowski zmarł 17 grudnia 2008 r. Pochowany jest na cmentarzu parafialnym w Rawiczu, kwatera 14/2/27.

Rawickie inicjatywy Jana Bonikowskiego

Jan Władysław Bonikowski był inicjatorem wielu akcji kulturalno-społecznych i regionalno-historycznych, obejmujących całą ziemię rawicką. Do najbardziej znanych i znaczących należą: odzyskanie części popiersia międzywojennego pomnika Tadeusza Kościuszki, upamiętnienie ofiar terroru stalinowskiego, zmarłych w rawickim więzieniu.

Upamiętnienie ofiar terroru stalinowskiego, zmarłych w rawickim więzieniu

W Rawiczu ofiary terroru stalinowskiego upamiętniono w kilku miejscach: tablicami na murze rawickiego więzienia i w kwaterze 25 cmentarza parafialnego (są takie same), pomnikiem i głazem pamiątkowym przy ul. Ogrodniczej. Na cmentarzu w kwaterze 15 a znajduje się również 8 grobów zbiorowych, w których pochowano 521 osób.

Najbardziej sugestywne są tablice na ścianie kaplicy cmentarnej, ze spisem więźniów straconych lub zmarłych w czasie okupacji hitlerowskiej i w okresie stalinizmu. Sporządzono go w oparciu o materiały Jana Bonikowskiego, który oznaczył groby więźniów z lat 1939 - 1956 na mapie rawickiego cmentarza.

Po 2000 r. ścisły kontakt z Janem Bonikowskim nawiązał Janusz Hamielec, który także gromadził dane na temat pochówków więźniów. Okazało się, że ich zbiory w sporej części się pokrywają i uzupełniają. Stan zdrowia Jana Bonikowskiego się pogarszał, zdążył jeszcze przygotować publikację „Groby więźniów 1939 - 1956 straconych, zamęczonych i zmarłych w Rawiczu, Miejskiej Górce i Żmigrodzie”, w której umieścił wykaz 1324 osób straconych przez okupanta w Rawiczu. W publikacji znajduje się również rejestr więźniów politycznych zmarłych w rawickim więzieniu w okresie stalinowskim.

Janusz Hamielec zobowiązał się przygotować materiały do publikacji, co zrealizowano w 2002 r. Krótko przed swoją śmiercią Jan Władysław Bonikowski przekazał Januszowi Hamielcowi swoje obszerne archiwum, dotyczące grobów więźniów na rawickim cmentarzu. Okazało się, że podczas okupacji rawicki grabarz dokonywał potajemnie zapisków o chowanych przez siebie więźniach. Kiedy z więzienia przywożono oznakowane zwłoki, grabarz zaznaczał nazwisko i datę pochówku. Zdarzało się, że chowano kogoś jako N.N., bo z więzienia nie dostarczono żadnej informacji przy zwłokach. Notatki te zachowały się w archiwum parafialnym.

Z inicjatywy Jana Bonikowskiego opiekę nad grobami więźniów politycznych sprawują harcerze.

Rekonstrukcja pomnika Tadeusza Kościuszki

W 1962 r. Jan Bonikowski objął funkcję drużynowego 16-tej Drużyny Harcerzy im. por. Stanisława Kamińskiego przy szkole nr 2 w Rawiczu. Podczas jednej ze zbiórek zaproponował, aby zastępy w ramach szukania śladów przeszłości, spróbowały odnaleźć być może istniejące szczątki pomnika Tadeusza Kościuszki, zniszczonego przez Niemców podczas okupacji. Pewne ślady prowadziły do ogrodnictwa miejskiego. Druhom Grzegorzowi Szwarcowi i Jackowi Cwojdzińskiemu, udało się odnaleźć fragment popiersia Tadeusza Kościuszki. 19 kwietnia 1978 roku podjęto decyzję o rekonstrukcji pomnika, czego podjął się rawicki artysta plastyk - Zbigniew Łukowiak. Opierał się o dwa zdjęcia fragmentów pomnika. Pomnik został wykonany z piaskowca „Rakowiczki”, a kolumnę wykonał kamieniarz z Bolesławca, Wiesław Pater. Odsłonięcie pomnika Tadeusza Kościuszki nastąpiło 9 października 1983 r.

Znak wywoławczy SP3AXI, harcerz i krótkofalowiec

Jan Bonikowski działalność harcerską rozpoczął w II Drużynie Skautów Wędrowników im. Tadeusza Kościuszki w Rawiczu, w 1936 r. Od tej chwili zajmował się szeroko rozumianą łącznością: od chorągiewki, poprzez łączność przewodową, do łączności radiowej. Z inicjatywy Janka w 1957 r. powołano jedną z pierwszych w kraju Poczt Harcerskich, wydawał też znaczki okolicznościowe. W 1958 r. phm Bonikowski reaktywował tzw. ośrodek łączności przy KH ZHP w Rawiczu.

W czasie ferii zimowych 1957/58 organizował w Rawiczu kurs zastępowych łączności. Pokonując duże problemy organizacyjne, w 1961 r. uruchomił Harcerski Klub Łączności „Rawicz” i został jego przewodniczącym. Pierwsze zezwolenie i znak SP3AXI otrzymał w 1964 r.

Brakuje nadal operatorów radiostacji klubowej. Jedynym wyjściem jest organizacja kursu krótkofalarskiego. Pierwszy z nich organizowany przez SP3AXI miał miejsce w 1965 r. w Olejnicy. SP3AXI zostaje kierownikiem kursu. Absolwenci kursu z Rawicza pod kierownictwem Janka stanowią zespół operatorów odpowiedzialnych stacji klubowej. Wkrótce usłyszeć można było stację klubową SP3ZHW. Rok później z jego inicjatywy powstaje Inspektorat Łączności Wielkopolskiej Chorągwi ZHP z siedzibą w Rawiczu z kierownikiem hm Janem Bonikowskim - wspominał Andrzej Wolski.

Andrzej Wolski wspomina, że Jan Bonikowski samochodami firmy, w której pracował, ściągał z całej Polski tony sprzętu i podzespołów radiowych. Przekazywane były do klubów Chorągwi Leszczyńskiej.

Latem 1966 r. Jan Bonikowski zorganizował II kurs krótkofalarski, a rok później trzeci. Absolwenci tych kursów skierowani zostali przez Inspektorat Łączności do tworzenia kilkudziesięciu Harcerskich Klubów Łączności, głównie w Wielkopolsce.

W maju 1970 r. Jan Bonikowski był współorganizatorem (razem z Andrzejem Wolskim) I Chorągwianych Zawodów ARS w Osiecznej koło Leszna. Od 1978 r. organizował Leszczyński Polny Dzień.

Zasługi Jana Bonikowskiego zostały zauważone przez Zarząd Główny Polskiego Związku Krótkofalowców. SP3AXI został członkiem zarządu głównego. Był również wiceprezesem ZOT PZK w Poznaniu.

Po 1976 r. działał w Zarządzie Terenowym PZK, przez dwie kadencje był jego wiceprezesem. W 1981 r. z inicjatywy Jana Bonikowskiego powstała Rada Łączności ZHP, której został przewodniczącym. Był organizatorem kilku edycji krajowych zawodów „Harcerska Fala”. Duże zasługi miał także na polu Amatorskiej Radiolokacji Sportowej. Był organizatorem kilkunastu kursów i szkoleń zawodników i organizatorów ARS. Był pomysłodawcą pierwszej wersji dyplomu 10 SP RTTY. Zainicjował również upamiętnienie harcerzy Szarych Szeregów poległych za Ojczyznę. Odsłonięcie tablicy nastąpiło w Rawiczu 26.08.1998 r. Po kilku latach zbierania materiałów w 2003 r. wydał książkę „Harcerska Łączność w Wielkopolsce 1912 - 2002 r.”.

Ciekawostką jest fakt, że jako pierwszy, i chyba jedyny Polak w latach 50., dostał klucze od włączania nadajnika zakłócającego BBC.

W jednym zdaniu można o Janku powiedzieć patriota, wyjątkowy instruktor harcerski, krótkofalowiec - społecznik, filatelista” - wspominał go Andrzej Wolski SP3ACO. - Czytając różne wpisy na forach po pogrzebie Janka uświadomiłem sobie z jakiego formatu człowiekiem miałem do czynienia. Wiedziałem, że był dociekliwym regionalistą, mam jego publikację „Kadeci krótkofalowcy KK Nr 2 w Rawiczu”, opublikowaną w Zeszycie IX – 1995, Towarzystwa Przyjaciół Rawicza, z osobistą dedykacją Janka, czy broszurę „Harcerska Łączność w Wielkopolsce 1912 - 2002” wydaną w Rawiczu przez Krąg Harcerskiej Przyjaźni w Rawiczu, nie obce mi były jego poczynania dotyczące organizacji Harcerskiej Poczty Polowej. Tematy krótkofalarstwa, harcerstwa były tymi, wokół których skupiała się nasza znajomość. A przecież skala jego zainteresowań była zdecydowanie szersza. Pasjonat historii regionu starał się ocalić od zapomnienia to, co wydarzyło się na ziemi rawickiej na przestrzeni lat. O tym, że był osobą znaną i docenianą przez swoje środowisko świadczą liczne odznaczenia, wymienię tylko Złoty Krzyż za zasługi dla ZHP, Złota Odznaka PZK, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal za zasługi dla Ziemi Rawickiej, czy tłumy mieszkańców Rawicza, towarzyszące Mu w ostatniej drodze.

Jan Bonikowski w harcerstwie czynnie działał do lat 80., był przewodniczącym Komisji Historycznej ZHP. Posiadał również godność honorowego prezesa okręgu stowarzyszenia byłych żołnierzy górników.

Dalej Andrzej Wolski pisze: „Z wielkim zadowoleniem przyjąłem do wiadomości, że Komisja Historyczna Hufca Leszno wystąpiła do Kapituły o uhonorowanie druha Jana tabliczką epitafijną. W dniu 9 czerwca 2018 r. podczas uroczystości 22 Dnia Skupienia Wspólnoty Skulskiej Seniorów ZHP w Mauzoleum Pamięci Harcerstwa umieszczono tabliczkę. Jest pierwszym krótkofalowcem, którego postać pojawia się w panteonie osób w wielce zasłużonych dla ZHP” .

Polski Związek Krótkofalowców w dniach 01.11.2023 r. - 31.01.2024 r. zorganizował „Memoriał hm. Janka Bonikowskiego SP3AXI". Projekt był realizowany pod znakiem SN15AXI, na różnych pasmach częstotliwości radiowych fal krótkich. Radiostacja wykorzystywała telegrafię, telefonię i różne tryby cyfrowe.

„Projektem tym chcemy wraz kolegami z rejonu Gostynia, Rawicza i Kościana przypomnieć, uczcić pamięć o harcerzu, krótkofalowcu, wyjątkowym człowieku, który dla wielu był wzorem” - pisali organizatorzy.

Źródła: Archiwum „Życia Rawicza”, pzk.org.pl, Prawdziwy Rawicz, cmentarnik.net, hksslupca.pl, Krąg Seniorów w Słupcy