Rola kalendarzy kiedyś i dzisiaj

Te dwa kalendarze różnią się zawartością, ale są typowe dla tamtego okresu. Pierwszy z nich (1932 r.) zawiera opracowania Józefa Miedzińskiego „Historia powiatu rawickiego” oraz „Podania ludowe z powiatu rawickiego”, ale również bieżące informacje, jak: rozkład jazdy pociągów, taryfy pocztowe i opłaty stemplowe w urzędach państwowych.

Poszczególne miesiące uzupełnione są wskazówkami „W gospodarstwie”, „W sadzie” i „W pasiece”. Odnoszą się do bieżących prac, które należy wykonać w tym czasie.

Kalendarz z 1933 r. zawiera głównie informacje o chorobach i szeroko pojętej ochronie zdrowotnej. Są też wymienione dzienne daty jarmarków i targów na ziemi rawickiej i w najbliższych okolicach. Uzupełniony jest „Staropolskimi przysłowiami i przepowiedniami” na dany miesiąc.

W obu kalendarzach zamieszczono reklamy działających wówczas firm, zakładów usługowych i sklepów, głównie z Rawicza.

Pochodzenie słowa kalendarz

Kalendarz jest umowną, przyjętą w danej społeczności bądź kulturze, rachubą czasu. Dzieli się go na powtarzające się sekwencje, związane najczęściej z cyklami przyrody. Słowo kalendarz wywodzi się z łacińskiego calendae, czyli pierwszy dzień roku i miesiąca. Dawniej był to także termin spłacania długów. Kapłani rzymscy na początku każdego miesiąca ogłaszali jego długość, a także święta w nim przypadające. Księga, w której zapisywano kolejne lata, wydarzenia czy nadzwyczajne zjawiska zwana była calendarium.

Na wzór tych starożytnych ksiąg, w średniowieczu zaczęły powstawać publikacje, opisujące zjawiska niebieskie, porady, fazy księżyca czy zmiany klimatyczne. Taki kalendarz stanowił podręczną księgę wiedzy dla domowników. Można było w nich znaleźć ciekawostki historyczne, różne życiowe wskazówki, a także elementy humorystyczne.

Nazwa pochodzi od rzymskiego słowa „kalendy” bądź według innych źródeł od łacińskiego callendarium.

Obecnie najbardziej rozpowszechnionym kalendarzem na świecie jest kalendarz gregoriański, wprowadzony 15 października 1582 przez papieża Grzegorza XIII i oparty na długości roku zwrotnikowego.

Różne typy kalendarzy

Kalendarze dzieli się na różne typy, w zależności od:

1) Sposobu określania długości roku w związku z długością i liczbą miesięcy (poprzez odwołanie się do wielokrotności faz Księżyca, poprzez odwołanie się do pozornego ruchu Słońca na niebie na tle Zodiaku, czy poprzez kombinację jednego z drugim). Z tym związany jest też podział miesiąca na mniejsze jednostki, tygodnie lub dekady.

2) Sposobu określania początku rachuby czasu (ery):

Linearne - lata liczone są ciągle od jakiegoś wydarzenia historycznego dawnego, np. od narodzenia Chrystusa (kalendarz gregoriański), od ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny (kalendarz muzułmański), czy niedawnego (np. od daty wstąpienia ostatniego władcy na tron, jak np. kalendarz japoński, narodzin Kim Ir Sena - kalendarz dżucze)

Cykliczne - lata liczy się w powtarzających się cyklach, np. 12-letnich, 60-letnich itp. (np. kalendarz chiński, kalendarz Majów, kalendarz balijski)

3) Sposobu określania początku nowej doby (wschód słońca, zachód słońca, wschód księżyca, północ, południe) oraz liczenia długości doby i godziny (stałogodzinowe, zmiennogodzinowe).

Kiedy i gdzie powstał pierwszy kalendarz?

Pierwszym udokumentowanym kalendarzem jaki powstał był kalendarz Majów. Istniał on już prawdopodobnie w XV stuleciu p.n.e., był najdokładniejszym kalendarzem świata. Rok dzielił na 365 dni, czyli 18 miesięcy po 20 dni i 5 dni dodatkowych. Co ciekawe, na 16 czerwca 2020 r. przewidywał koniec świata.

Najpopularniejszym jest kalendarz skonstruowany przez papieża Grzegorza VIII, który zreformował mniej precyzyjny kalendarz juliański w XVI wieku. Reforma oparta na doprecyzowaniu przebiegu lat przestępnych i równonocy wiosennej, tak by jej rzeczywisty czas współgrał z tym kalendarzowym, okazały się na tyle skuteczne, że kalendarz gregoriański funkcjonuje nieprzerwanie od 1582 roku. Oparty jest na długości roku zwrotnikowego.

Korzysta z niego większość państw, ale można spotkać się także z kalendarzami tradycyjnymi, z których korzystają wyznawcy Islamu (rok jest krótszy o 11 dni), Żydzi czy Chińczycy, którzy odmierzają czas w cyklach, za pomocą tematycznych lat - aktualnie, od 2001 roku przez 60 la trwa rok Węża.

Aby ujednolicić odmierzanie czasu zaproponowano liczenie lat od narodzin Chrystusa. Datę jego narodzin obliczył rzymski urzędnik Dionizjusz Mały, który określił ją jako 25 grudnia 754 roku od założenia Rzymu. Ta forma prowadzenia kalendarza została zaakceptowana niemal 1000 lat później, w średniowieczu.

Skąd wywodzą się nazwy miesięcy i dni?

Prekursorskie nazwy miesięcy stworzyli Rzymianie, określając cztery miesiące, na które pierwotnie dzielił się ich rok jako Martius, Aprilis, Maius i Iunius. Nazwy pochodziły od imion bogów, a kolejne sześć ustalono na podstawie liczebników. Stąd dzisiaj takie nazwy miesięcy jak September (siódmy) czy December (dziesiąty). Pozostałe dwa miesiące nazwano na cześć rzymskich władców Julius i Augustus, określając lipiec i sierpień.

W Polsce, jak i pozostałych krajach słowiańskich, nazewnictwo miesięcy nawiązuje do okresowych prac rolnych i zjawisk przyrody. Kwiecień to czas kwitnienia, a sierpień związany jest ze zbieraniem plonów, często przy pomocy sierpów.

Nazwy planet przyczyniły się do określenia dni tygodnia. Dzień Księżyca to inaczej Montag, czyli poniedziałek, sobota to dzień Saturna, czyli Saturday. Niedziela to dzień Słońca, skąd wywodzi się nazwa Sunday. W Polsce nazewnictwo dni tygodnia wiąże się z liczebnikami i kolejnością występowania po sobie dni. Poniedziałek to dzień występujący po niedzieli, wtorek nasuwa skojarzenia z „wtórym”, czyli drugim. Czwartek to po prostu czwarty dzień tygodnia.

Kalendarze jako źródło wiedzy i oświaty

Pierwszy polski kalendarz powstał w 1516 r. Zawierał wiele ciekawych wiadomości, m.in. prognozy pogody czy porady dla gospodarzy. W kolejnych wiekach zaczęły powstawać różne rodzaje kalendarzy - polityczne, lekarskie, sejmowe, religijne czy ekonomiczne. Największymi ośrodkami wydawniczymi były Kraków i Warszawa. Prawdziwa ekspansja kalendarzy nastąpiła w XIX wieku, stały się nie tylko potrzebne jako źródło wiedzy, ale także modne. Korzystali z nich zarówno ludzie zamożni, jak i chłopi. Dzięki kalendarzom, na wsiach zaczęły pojawiać się później inne książki, przyczyniły się do szerzenia oświaty na polskich ziemiach.

Źródło: Wikipedia, /www.decormint.com