Istota umowy o dzieło oraz konsekwencje związane z jej niewykonaniem lub niewłaściwym wykonaniem

W obrocie prawnym jednym z instrumentów służących wymianie dóbr majątkowych jest umowa o dzieło. Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie cywilnym przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. \r\n
Dla rozważań na temat istoty umowy o dzieło niezbędne jest wyjaśnienie, na czym polega wykonanie dzieła. Dzieło, które stanowi przedmiot świadczenia przyjmującego zamówienie, może mieć charakter materialny (np. stworzenie rzeźby, mebli, uszycie sukienki, wykopanie dołu, naprawa obuwia, czy czyszczenie odzieży), jak również charakter niematerialny (np. zrobienie fotografii, namalowanie obrazu, stworzenie utworu). Należy również podkreślić, iż dzieło stanowi zawsze zjawisko przyszłe, ma dopiero powstać w określonej w umowie przyszłości.

Niekiedy trudności może nastręczać odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia, czy umowy o pracę. Elementem różnicującym umowę o dzieło od umowy zlecenia jest fakt, iż celem umowy o dzieło nie jest określona czynność, która przy zachowaniu należytej staranności prowadzić ma do określonego w umowie rezultatu, lecz samo osiągnięcie rezultatu. Z kolei w celu rozróżnienia umowy o dzieło od umowy o pracę istotna jest okoliczność, iż pracownik nie jest zobowiązany do osiągnięcia rezultatu, a jednocześnie w ramach świadczenia pracy pozostaje w stosunku zależności od pracodawcy.

Przyjmującym wykonanie określonego dzieła może być dowolna osoba (osoba fizyczna, przedsiębiorca). Jednakże dla ochrony osób fizycznych, które zawierają umowę o dzieło z przedsiębiorcą (osobą prowadzącą indywidualną działalność gospodarczą, czy spółką prawa handlowego), w celu niezwiązanym z działalnością gospodarczą lub zawodową takiej osoby fizycznej, stosuje się przepisy o sprzedaży konsumenckiej. Co do zasady osoby korzystające z usług profesjonalistów, tj. przedsiębiorców zawodowo trudniących się określoną działalnością, np. czyszczeniem odzieży, znajdują się w mniej korzystnym położeniu, co uzasadnia konieczność wprowadzenia odpowiednich regulacji chroniących ich interes prawny. Odesłanie do ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu cywilnego ma przede wszystkim znaczenie przy odpowiedzialności przyjmującego zamówienie za wady dzieła (niezgodność dzieła z umową). Uprawnienia wynikające z ustawy o sprzedaży konsumenckiej nie mogą zostać ograniczone bądź wyłączone na podstawie umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy (w przypadku zawarcia umowy o dzieło przyjmującego zamówienie) o niezgodności towaru (dzieła) z umową.

Za wykonanie dzieła przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie, które strony określiły w umowie. Jeżeli jednak w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które w kosztorysowym zestawieniu prac objętych umową nie były przewidziane, a owo zestawienie zostało sporządzone przez zamawiającego, przyjmujący zamówienie może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Jednakże przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał określone prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego.

W trakcie wykonywania dzieła może zajść konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia ustalonego na podstawie zestawienia planowych prac i przewidywanych kosztów, wówczas zamawiający ma prawo od umowy odstąpić, powinien to jednak uczynić niezwłocznie oraz zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.

Często spotykaną sytuacją, w szczególności pośród przedsiębiorców masowo przyjmujących określone zamówienia, jest opóźnienie z rozpoczęciem lub wykończeniem prac. Kodeks cywilny w celu ochrony zamawiających wprowadza regulację, zgodnie z którą, jeżeli opóźnienie przyjmującego zamówienie jest tak dalekie, iż nie jest prawdopodobne, ażeby zdołał on ukończyć dzieło w umówionym czasie, zamawiający może nawet bez wyznaczania dodatkowego terminu od umowy odstąpić przed terminem wykonania dzieła. Podkreślić należy jednak, że chodzi wyłącznie o istotne opóźnienie, które stwarza prawdopodobieństwo, iż przyjmujący zamówienie w umówionym terminie dzieła nie wykona. Samo opóźnienie, bądź zwłoka nie jest wystarczającą przesłanką do przyznania zamawiającemu prawa do odstąpienia od umowy. Jeżeli zamawiający skutecznie odstąpi od umowy, przyjmujący zamówienie zobowiązany jest do zwrotu otrzymanego wcześniej wynagrodzenia lub jego części. Ponadto, zamawiający na podstawie art. 494 Kodeksu cywilnego może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Zgodnie z art. 636 Kodeksu cywilnego jeżeli przyjmujący zamówienie wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może w tej sytuacji wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający ma prawo od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie, jednakże już na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie. Jeśli zamawiający powierzy dalsze wykonanie dzieła innej osobie, może żądać od przyjmującego zamówienie zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła. Wszelkie koszty poprawienia lub dokończenia dzieła poniesie przyjmujący zamówienie, tak aby zamawiający nie był zmuszony zapłacić więcej, niż zapłaciłby w przypadku właściwego wykonania umowy.

Ponadto, jeżeli wykonane już dzieło ma wady, które dadzą się usunąć, zamawiający może żądać od przyjmującego zamówienie ich usunięcia, wyznaczając w tym celu odpowiedni termin, z zastrzeżeniem, iż po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu naprawy nie przyjmie. Należy pamiętać, że przyjmujący zamówienie może odmówić naprawy, gdyby wymagała ona od niego nadmiernych kosztów. Gdy jednak wady są nieusuwalne albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w odpowiednim czasie, zamawiającemu przysługuje uprawienie do odstąpienia od umowy, ale wyłącznie w sytuacji, gdy wady są istotne. O istotnej wadzie można mówić, gdy dzieło jest niezdatne do umówionego użytku (np. wykonane urządzenie jest niesprawne). Z kolei gdy wady są nieistotne lub przyjmujący zamówienie nie usunął ich w wyznaczonym terminie, zamawiającemu nie przysługuje prawo odstąpienia od umowy, może natomiast żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. Przykładem wadliwego wykonania dzieła, znanym z życia codziennego, jest zniszczenie odzieży oddanej do zakładu czyszczenia. Często zakłady czyszczenia podejmują próby wyłączenia swojej odpowiedzialności poprzez twierdzenie, iż informują swoich klientów, o tym, iż dany przedmiot może ulec zniszczeniu lub zniekształceniu ze względu na materiał, z którego jest wykonany. Jednakże zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1996 roku (III CRN 82/86) zakład, który przyjmuje zamówienie, powinien wykazać się znawstwem materiału i jego właściwości tak, aby nie dopuścić do zniekształcenia rzeczy, jej fizycznego uszkodzenia czy zniszczenia.

Ważnym uprawnieniem zamawiającego, jeżeli dzieło nie zostało jeszcze ukończone, jest możliwość odstąpienia od umowy, pod warunkiem jednak, że zapłaci umówione wynagrodzenie. W taki wypadku zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.

Wszelkie roszczenia z tytułu umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

Prawnicy Wielkopolskiej Grupy Prawniczej
Paweł Sendrowski, Artur Chołody
(0-61) 8501 233 lub 0 501 263 151