Wielkanoc. Symbole i obrzędy przejęte od pogan

Święta Wielkanocne to jedne z najważniejszych świat chrześcijańskich. Mają one upamiętniać śmierć i zmartwychwstanie Jezusa z Nazaretu. Jak każde święta religijne mają one swoje symbole i obrzędy. W Polsce Wielkanoc kojarzy się z barankiem, pięknie malowanymi jajami, kolorowymi palmami, czy Lanym Poniedziałkiem. Mało kto zdaje sobie sprawę, że te obyczaje zostały przejęte z tradycji i wierzeń pogańskich, kultywowanych przez Słowian na długo przed chrześcijaństwem. Rodzime zwyczaje i obrzędy, uświęcone wielowiekową tradycją pogańską trudno było wykorzenić misjonarzom nowej religii nadchodzącej z pustynnego wschodu. Czego więc nie udało się wyrugować - przejęto i zmieniono tak, żeby dopasowało się do chrześcijaństwa.

Wielkanoc. Termin nieprzypadkowy

Chrześcijańska Wielkanoc jest obchodzona na wiosnę, zawsze w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Koniec złej zimy, początek życiodajnej wiosny był czczony w większości starożytnych religii na terenach, gdzie panował klimat podobny do naszego. Żyjący według pór roku Słowianie obchodzili Jare Gody, poświęcone bóstwom zimy i wiosny - Marzannie i Jaryle. Święta trwały wiele dni, rozpalano wtedy ogniska, urządzano uczty, dzielono się jajkiem, sprzątano domy po zimie, rozpalano w nich nowy ogień, ozdabiano pękami wierzbowych lub leszczynowych gałązek, które właśnie zaczęły się zielenić.

Pisanki. Symbol większości religii

O tym, że większość religii wywodzi się z tego samego źródła, najlepiej świadczą wspólne symbole. Jajo, odwieczny znak życia, płodności i odrodzenia występuje w religiach prawie wszystkich cywilizacji. W Polsce najstarszą pisankę znaleziono w piastowskim grodzie w Gieczu. Pochodzi z czasów przedchrześcijańskich. Obdarowywanie się zdobionymi jajami było jednym z obrzędów Jarych Godów. Początkowo kościół chrześcijański potępiał ten pogański zwyczaj, ale w XII wieku dzielenie się jajkiem przyłączono do obchodów Wielkiej Nocy, a symbolikę odradzania się życia połączono ze zmartwychwstaniem Jezusa.

Słowiańska pisanka.  Foto: Rezerwat Archeologiczny w Gieczu

Palmy. U nas daktyle nie rosną

Tradycja chrześcijańska każe wierzyć, że wjazdowi Jezusa do Jerozolimy towarzyszyły tłumy machające oliwnymi lub palmowymi gałązkami. Na pamiątkę tego wydarzenia ustanowiono Niedzielę Palmową, a palma stała się jednym z ważnych symboli Wielkiej Nocy. Skąd jednak pierwsi chrześcijańscy misjonarze mieli wziąć na ziemiach Słowian drzewa palmowe? Poradzono sobie z tym jak zwykle - przejęto stary pogański obyczaj. Wierzba najwcześniej kwitnąca na wiosnę było jednym z drzew czczonych przez plemiona pogańskie. Z jej gałązek, ozdobionych roślinami zielonymi zimą, wydmuszkami, piórami, mchem czy słomą wykonany był "gaik", czyli symbol nadchodzącej wiosny, znak boga Jaryły. Wierzbowe gałązki zatykano na skraju pól, aby zapewniały przychylność Jaryły i obfite plony. Umieszczane w strzechach miały chronić dom przed piorunami i wszelakim nieszczęściem.

ZOBACZ ZDJĘCIA: Święcenie potraw w rawickich parafiach

Pogańskie żywioły ognia i wody

Dlaczego tak wiele obrzędów chrześcijańskich związanych jest z wodą? Wodą się chrzci, woda służy kapłanom do uświęcania ludzi, zwierząt, miejsc i przedmiotów. Wiara w nadprzyrodzoną moc wody to również składnik większości religii na świecie. Wierzenia pogańskie widziały w wodzie symbol oczyszczenia, uzdrowienia i świętości. Ważnymi miejscami kultu dla Słowian były rzeki i jeziora. W czasie Jarych Godów polewano się nawzajem wodą, był to też czas pierwszej w nowym roku kąpieli. Te same, niewiele zmienione obrzędy przeszły do europejskiego chrześcijaństwa. Do dziś przetrwał zwyczaj polewania wodą w drugi dzień Wielkanocy.

Również ogień, który u chrześcijan święci się i wnosi do kościołów w Wielką Sobotę, był ważnym obiektem czci dla pogańskich Słowian. Miał odstraszać zło, przeganiać mrok, w którym gnieżdżą się złe moce. Podczas wielkich świąt przesilenia wiosennego w domach wygaszano podtrzymywane przez cały rok paleniska i rozpalano nowy, święty ogień domowy.