Czytając źródłowe życiorysy generałów Jarosława i Jana Henryka Dąbrowskiego, dochodzi się do jednego, podstawowego wniosku - Jarosław Dąbrowski w żaden sposób nie był związany z Wielkopolską, a tym bardziej z Rawiczem. Związki te są natomiast ewidentne w przypadku Jana Henryka Dąbrowskiego.

Można wysnuć wniosek, że upamiętnienie gen. Jarosława Dąbrowskiego jako patrona ulic, szkół i uczelni, ma ścisły związek z okresem PRL-u i gloryfikowaniem jego przywództwa w okresie Komuny Paryskiej. Wzór rewolucjonisty z postaci Jarosława Dąbrowskiego uczynił Lenin, ten obraz był podtrzymywany przez propagandę PRL-u.

Jarosław Dąbrowski bohater Komuny Paryskiej

Jarosław Dąbrowski urodził się w Żytomierzu na Wołyniu 13 listopada 1836 r. Jego rodzina pochodziła ze wsi Dąbrówka, położonej pod warszawskim Piasecznem. Od XV wieku była w herbarzach szlacheckich (herb Radwan). By uchronić syna przed 25-letnią służbą szeregowego rosyjskiego żołnierza, rodzice wysłali go w wieku 9 lat do korpusu kadetów. Po dziesięciu latach już jako oficer wysłany został na Kaukaz.

W 1859 r. zdał egzaminy do Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. Natychmiast po rozpoczęciu studiów zaangażował się w działalność konspiracyjnego Koła Oficerskiego Polaków. Od początku stał na stanowisku pełnej odrębności politycznej Polski od Rosji, do czego prowadzić mogła tylko walka zbrojna. Ukończył Akademię z bardzo dobrymi wynikami i w 1862 r. otrzymał przydział do wojska w Warszawie. Stał się jednym z przywódców podziemnego stronnictwa „czerwonych” i planował doprowadzić do wybuchu powstania. Plan Dąbrowskiego nie zyskał jednak uznania wśród opozycyjnego stronnictwa „białych” i nie doszedł do skutku.

Wkrótce potem carat rozbił spiski wśród żołnierzy rosyjskich. Dąbrowski został aresztowany 14 sierpnia 1862 r. i skazany na 15 lat katorgi. W drodze na Sybir zbiegł z więzienia przejściowego w Moskwie i od 1865 r. przebywał na emigracji we Francji.

4 września 1870 r. paryżanie obalili cesarstwo i ogłosili III Republikę. W oblężonym Paryżu wrzało. Robotnicy, którzy ponosili główny ciężar obrony miasta, domagali się oddania władzy przez burżuazję. W tej sytuacji kierowany przez burżuazję rząd przeniósł się do Wersalu. 28 marca 1871 rewolucjoniści ogłosili Komunę Paryża.

Generał Jarosław Dąbrowski opowiedział się po stronie Komuny Paryskiej, był dowódcą 11 legionu gwardii narodowej oraz oddziałów broniących w Neuilly przeprawy przez Sekwanę. Stał na czele armii Frontu Zachodniego nad Sekwaną, następnie 5 maja został mianowany naczelnym wodzem całości wojsk Komuny Paryskiej. Zginął na barykadzie 23 maja 1871 r. i został pochowany na cmentarzu Pere Lachaise. Jarosław Dąbrowski i Walery Antoni Wróblewski byli jedynymi oficerami Komuny o wyższych kwalifikacjach wojskowych.

Jarosław Dąbrowski patron szkół i uczelni

27 kwietnia 1980 r. Liceum Ogólnokształcące w Rawiczu otrzymało patrona - generała Jarosława Dąbrowskiego. Ta uroczystość była również okazją do pokazania efektów przeprowadzonych remontów. Datę zaplanowano w nawiązaniu do 60 - lecia otwarcia polskiego gimnazjum w Rawiczu. Przy okazji ogłoszono konkurs na hymn szkoły. Muzykę do niego skomponował polonista liceum Marian Przybył, a słowa napisał polonista szkoły zawodowej, Henryk Pawłowski. W piątą rocznicę nadania imienia patrona szkoła otrzymała sztandar. W maju 1987 r. Grupa Teatralna „Koniugacja” pod kierunkiem polonisty Mariana Przybyła wystawiła spektakl „Jarosław Dąbrowski”. Otrzymała za to nagrodę Kuratora Oświaty i Wychowania w Lesznie.

Nie jest to jedyny ślad komunardów w Rawiczu. Do lat 90. była w mieście ulica Walerego Antoniego Wróblewskiego. Powrócono jednak do pierwotnej, przedwojennej nazwy Królowej Jadwigi.

Jego imię przyjęła także jednostka polskich komunistów walczących w Hiszpanii przeciwko gen. Francisco Franco w czasie wojny domowej w Hiszpanii (1936 -1939), tzw. „Dąbrowszczacy”. Aktualnie imię Jarosława Dąbrowskiego noszą:

Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie,
Szkoła Podstawowa nr 35 w Bydgoszczy.

Banknot z Dąbrowskim

Portret Jarosława Dąbrowskiego widniał na banknocie 200-złotowym, wprowadzonym do obiegu w 1976 roku (kolejne emisje: 1979, 1982, 1986, 1988), wycofanym w czasie denominacji (1995 r.).

Więcej o ulicy Królowej Jadwigi i Walerym (Walerianie) Wróblewskim można przeczytać TUTAJ

Twórca Polskich Legionów we Włoszech - generał Jan Henryk Dąbrowski

Generał Jan Henryk Dąbrowski (1755 - 1818) w historii Polski zapisał się jako twórca Legionów Polskich we Włoszech oraz dowódca w trzech powstaniach zbrojnych, które wybuchły w Wielkopolsce. Urodził się w 1755 r. w Pierzchowcu k. Bochni. W latach 1769 - 92 służył w wojsku saskim. W 1792 r. wrócił do kraju, by zreformować jazdę armii polskiej. Na czele I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w 1793 r. walczył pod Gnieznem z wkraczającym wojskiem pruskim.

Do Insurekcji Kościuszkowskiej przystąpił wiosną 1794 r., uczestniczył w obronie Warszawy, a we wrześniu, z rozkazu Tadeusza Kościuszki, stanął na czele korpusu wysłanego do Wielkopolski, zwyciężając w bitwach pod Łabiszynem (29.IX.1794 r.) i Bydgoszczą (2 października 1794 r.).

Po upadku powstania, w 1796 r., został wezwany do Francji przez Napoleona Bonaparte i otrzymał zadanie sformowania oddziałów polskich, które miały wejść w skład wojsk walczących na terenie nowo powstałej republiki Lombardii we Włoszech. Było to w rok po III rozbiorze Polski dokonanym przez Rosję, Prusy i Austrię. Polska praktycznie zniknęła z mapy Europy, formacje wojskowe na obczyźnie dawały zatem szansę zaistnienia sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. W styczniu 1797 r. Jan Henryk Dąbrowski stanął na czele sformowanych we Włoszech Legionów Polskich.

W 1806 r. powierzono mu zorganizowanie w Wielkopolsce powstania przeciw Prusakom. Wraz z Józefem Wybickim 6 listopada przybył do Poznania, a następnie zajął się tworzeniem wojsk polskich. W lutym 1807 r. uczestniczył w kampanii pomorskiej, w lipcu - z nadania Napoleona - otrzymał dobra w Winnej Górze k. Środy Wielkopolskiej. W 1809 r. wraz z Wybickim po raz trzeci współorganizował powstanie w Wielkopolsce, tym razem przeciw wojskom austriackim. W 1812 r. brał udział w wojnie przeciw Rosji, a podczas kampanii 1813 r. uczestniczył m.in. w bitwie pod Lipskiem (16-19.X.1813 r.). Po kongresie wiedeńskim pozostał w armii Królestwa Polskiego. Był także senatorem i wojewodą. Z czasem począł usuwać się z życia politycznego, przebywając najczęściej w Winnej Górze, gdzie zmarł w 1818 r. Pochowany został w miejscowym kościele, od 1863 r. spoczywa w sarkofagu w bocznej kaplicy.

Urna z jego sercem przechowywana była początkowo w pałacu w Winnej Górze, później w Krakowie i w poznańskim ratuszu, a od 1997 r. w Krypcie Zasłużonych przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu.

Generał Jan Henryk Dąbrowski w Rawiczu

W 1807 r. Rawicz z najbliższą okolicą znalazł się na południowo - zachodnim skraju Księstwa Warszawskiego. Miasto było wtedy jednym z 15 ośrodków (m.in. obok Leszna i Kościana) tworzenia pułków polskiego wojska. Rawickim, czwartym (później wg numeracji wojskowych - dwunastym) pułkiem piechoty, liczącym z założenia ponad 2500 żołnierzy, kolejno dowodzili: płk Stanisław Poniński, mjr Antoni Darewski, płk Ignacy Zieliński, mjr Jan Weyssenhoff i płk Maciej Wierzbiński. Dowódcą całej dywizji był gen. Jan Henryk Dąbrowski. Prawdopodobnie przebywał wówczas w Rawiczu, ale chyba tylko czasowo.

Gabriel Zych w książce „Generałowa” (1988 r.) pisze, że mieszkańcy 4-tysięcznego wówczas Rawicza zobowiązali się umundurować wojsko. Propozycja już sama w sobie była zaskakująca, gdyż pułk liczył około 2,5 tysiąca ludzi, a więc 4 mieszkańców Rawicza miało sfinansować 3 uniformy. Było to sporym obciążeniem dla miasta, do pomocy sprowadzono kilkunastu krawców z okolicy, do pracy zaangażowano również potrafiące szyć kobiety. Pracowano dzień i noc. Mundury dla pełnego stanu osobowego jednostki zostały przekazane w 2 miesiące po złożeniu zobowiązania.

Generał Jan Henryk Dąbrowski i Barbara Chłapowska - miłość od pierwszego wejrzenia

W 1808 r. ukończono odbudowę kościoła ewangelickiego pw. Świętej Trójcy w Rawiczu, po pożarze w 1801 r., ale prace wykończeniowe prowadzono jeszcze w latach dwudziestych XIX w. Gabriel Zych pisze, że ceremonię poświęcenia kościoła, w której 12 pułk piechoty wystąpił w nowym umundurowaniu, wyznaczono na 3 września. Program uroczystości obejmował ceremonię religijną, obiad żołnierski, a wieczorem bal w salach redutowych ratusza. I tam po raz drugi gen. Jan Henryk Dąbrowski miał spotkać się z Barbarą Chłapowską ze Śmigla (wymieniona w hymnie narodowym jako „Basia”). Data ta jest błędna, gdyż kościół po odbudowie poświęcono 21 lutego 1808 r., a konsekrowano 21 grudnia tego samego roku.

O historii kościoła pw. Św. A. Boboli i trzech pożarach świątyni, można przeczytać TUTAJ

Drugie spotkanie gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z Barbarą Chłapowską

Data drugiego spotkania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z Barbarą Chłapowską, podobnie jak okoliczności, budzą spore wątpliwości, ale na pewno nastąpiło to w Rawiczu. Po raz pierwszy spotkali się w Poznaniu, w 1806 r. goszcząc u Mielżyńskich. Podobno oboje zrobili na sobie duże wrażenie, mimo tego, że generał w tym okresie miał już 51 lat, był też wdowcem z dwójką dorosłych dzieci. Barbara Chłapowska miała wtedy 24 lata.

Prawdopodobnie w sierpniu 1807 r. przez Śmigiel, gdzie znajdowała się posiadłość Chłapowskich, przeszedł, zmierzając do Rawicza, 12 pułk piechoty. W dworze nastąpiło rozkwaterowanie wojska, a dla oficerów wystawiono ucztę. Brała w niej też udział Barbara, którą, dla żartu, wpisano na listę nadliczbowych oficerów tegoż pułku. Ponoć była bardzo ciekawa życia i chętnie uczestniczyła we wszystkich ważnych wydarzeniach. Z ciekawości 3 września 1807 r. pojechała do Rawicza na uroczystości powitania wojska i zbratania się z nim mieszkańców. Przybył tam też generał Dąbrowski.

Z kolei Jerzy Sobczak w książce „Przejdziem Wartę - wielkopolskimi śladami Józefa Wybickiego i Jana Henryka Dąbrowskiego”, wydanej w 1996 r. na 200-lecie powstania "Mazurka Dąbrowskiego", podaje że do drugiego spotkania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i Barbary Chłapowskiej doszło, gdy wizytował na wiosnę 1807 r. garnizon wojsk polskich w Rawiczu. Ta data także budzi wątpliwości.

Gen. Jan Henryk Dąbrowski oświadczył się we wrześniu, a ślub odbył się 5 listopada 1807 r. w poznańskiej katedrze na Ostrowie Tumskim. Przyjęcie weselne odbyło się prawdopodobnie w pobliskim pałacu Mielżyńskich. Wśród wielu gości weselnych znaleźli się Estera i Józef Wybiccy. Małżonkowie osiedlili się w Winnej Górze*.

Źródło: Wikipedia, 1lorawicz.pl, Janusz M. Hamielec „Wędrując po Rawiczu i okolicach”, pai.media.pl, wielkopolskaciekawie.pl, regionwielkoposlka.pl, ck-smigiel.pl

*Winna Góra - wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Środa Wielkopolska. Nazwa pochodzi od powszechnych w okolicy w wiekach średnich winnic (winogrona uprawiano tu do końca XIX wieku).

Agnieszka Andrzejewska

Przeczytaj jeszcze