Ppłk Władysław Sczaniecki - symbol powrotu Rawicza do macierzy

105. rocznica powrotu Rawicza do macierzy jest okazją do przypomnienia postaci Władysława Sczanieckiego i historii Łaszczyna, gdzie się urodził i gospodarował jako dziedzic wsi.

Pierwsze wzmianki o Łaszczynie

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1240 r. a zapisano ją jako „Lasczino”. W 1310 r. pojawia się „Lasczin”, wtedy książę śląski i wielkopolski Henryk II włączył wieś w skład utworzonego Dystryktu Ponieckiego. Znane są też inne nazwy wsi: 1398 r. - Wlasczino (w znaczeniu: w Łaszczynie), 1406 r. - „Lasczino”, 1420 r. „Zlasczyna” - (w znaczeniu: z Łaszczyna), 1443 r. - „Lasczyno”. Od 1240 r. wieś należała do parafii Niepart, a od 1411 r. stała się siedzibą własnej parafii, połączonej w XVI wieku z parafią Sarnowa. W 1445 r. wieś należała do powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego.

Na początku XV w., może nawet wcześniej, we wsi wybudowano kościół, który stał się siedzibą parafii. Właściciele Łaszczyna posługiwali się wtedy nazwiskiem Łaszczyńscy, używając także przydomka „Chorągwicz”. Pierwszymi znanymi posiadaczami Łaszczyna byli Wojciech (Wojtek) i Mikołaj Chorągwiczowie wraz z matką, której imię jest nieznane. Łaszczyńscy opuścili swoją rodową wieś w połowie XVI w., później przyjęli herb Wierzbna. Pierwszym z tego rodu (już po opuszczeniu Łaszczyna) był Jan, syn Macieja.

W połowie XV w. współposiadaczami Łaszczyna byli Szurkowscy z pobliskiego Szurkowa (obecnie gmina Poniec). W 1448 r. Mikołaj Łaszczyński sprzedał część dóbr Sędziwojowi z Szurkowa. Potem wieś przechodziła z rąk do rąk. W XVI w. ostatecznie znalazła się w dobrach właścicieli Sarnowy.

„Tak więc w XVI w. wieś definitywnie znalazła się w rękach panów z Sarnowy i od tego czasu wchodziła w skład sarnowskich dóbr. W 1563 r. miała 14 łanów, 2 komorników, karczmę i wiatrak; w 1581 r.: 13 łanów, 1 łan karczmarza, 10 zagrodników i wiatrak” (polskiezabytki.pl,).

Okres świetności Łaszczyna - budowa dworu

Już w okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815 - 1848) Łaszczyn był jedną z największych wsi w ówczesnym pruskim powiecie Kröben (krobskim) w rejencji poznańskiej.

„Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 301 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 27 dymów (domostw). W skład majątku Łaszczyn wchodziły także Izbice (23 domy, 165 osób) oraz Żylice (35 domów, 206 osób)”. (Wikipedia)

Pierwszy dwór wybudowany został w połowie XVIII w. przez starostę kcyńskiego Andrzeja Mielżyńskiego. Wcześniej majątek ten należał do rodziny Zakrzewskich, a od 1827 r. do 1939 r. był własnością Sczanieckich. To okres świetności Łaszczyna.

Około 1920 r. , gdy właścicielem był Władysław Sczaniecki dwór został przebudowany i rozbudowany według projektu poznańskiego architekta Stanisława Mieczkowskiego. Powstały wtedy m.in. dwa parterowe alkierze.

„W 1926 r. ich majątek (Sczanieckich W.J.) wraz z folwarkami Orzeł Biały, Izbice i Stanisławowo liczył 1364 ha (413 plus 136, plus 815), na co składało się 581 ha ziemi uprawnej, 262 ha łąk i pastwisk, 493 ha lasów oraz 28 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił: Ł. i O.B. - 1855 talarów; Izbice 534 talary i Stanisławowo 1299 tal, czyli razem 3688 tal., t.j. równowartość 11,064 tys. marek. Majątek posiadał własną gorzelnię i kolejkę polną; specjalizował się ponadto w reprodukcji uznanych nasion zbóż i nasion buraczanych. W 1930 r. wieś liczyła 550 m-ców. W latach 1939 - 45 nosiła nazwę Gutfeld. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego”.(polskiezabytki.pl)

Obecnie w dworze działa Placówka Opiekuńczo - Wychowawcza „Mały Dworek”.

Budowa kościoła w Łaszczynie

Od 1240 r. wieś należała do parafii Niepart, już wtedy w Łaszczynie istniał kościół. Kolejna świątynia powstała pod koniec XIV w. lub na początku XV, odnotowani są proboszcz Paweł i wikariusz Mikołaj. Od początku XV w. stała się siedzibą własnej parafii pw. św. Marcina, połączonej w XVI w. z parafią Sarnowa. Jej erygacja (dekret biskupa lub Stolicy Apostolskiej) nastąpiła w 1411 r.

Na początku XVII w. większa część dóbr łaszczyńskich należała do Mikołaja Zakrzewskiego, syna Jakuba, ożenionego z Katarzyną Krzyżanowską. W 1610 r. dziedziczka wzniosła w miejsce poprzedniego drewnianego kościoła nową, murowaną świątynię. Mieszkańcy założonego w 1638 r. Rawicza, zamieszkanego głównie przez protestantów i Żydów, przez 230 lat należeli do parafii łaszczyńskiej.

W1780 r. runęła wieża kościoła i zniszczyła kościół. Odbudował go hrabia Maksymilian Mielżyński, właściciel Łaszczyna, a w czerwcu 1868 r. kościół spalił się po uderzeniu pioruna. Za zgodą Kurii msze św. i nabożeństwa odprawiane były w kaplicy Sczanieckich. Zbieranie pieniędzy i odbudowa kościoła zajęły 16 lat, stanął na przełomie 1888 i 1889 roku, w stylu neorenesansowym wg. projektu architekta Dachmanna z Berlina.

Prace wykończeniowe trwały do czasu konsekracji świątyni 25 listopada 1900 r. przez poznańskiego biskupa Edwarda Likowskiego. Budowę sfinansowano z ofiar parafian i fundacji patrona Michała Sczanieckiego.

Niedaleko kościoła, na cmentarzu w Łaszczynie znajduje się grób Stefana Bobrowskiego (1840 -1863), naczelnika Warszawy i premiera rządu w powstaniu styczniowym. O odnowieniu jego grobu w 2023 r. można przeczytać TUTAJ

Obok kościoła stoi też kaplica grobowa rodziny Sczanieckich - dawnych właścicieli Łaszczyna.

Właściciele Łaszczyna - kalendarium

1240 r. - pierwsza wzmianka o wsi „Lasczino”, brak danych do kogo wieś należała

1310 r. - książę śląski i wielkopolski Henryk II włączył wieś w skład Dystryktu Ponieckiego

Początek XV wieku - Pierwsi zanni właściciele Łaszczyna - Wojciech (Wojtek) i Mikołaj Chorągwiczowie (Łaszczyńscy) wraz z matką

Lata 1398 - 1450 - właścicielem wsi był Wojciech Chorągwicz Łaszczyński. W tym okresie klucz łaszczyński był podzielony, trwały procesy sądowe o ustalenie prawowitych właścicieli poszczególnych części wsi

Lata 1404 - 1420 - Wawrzyniec Łaszczyński

1448 r. - Sędziwój Szurkowski z Szurkowa.

1449 r. - Katarzyna Łaszczyńska, wdowa po Wawrzyńcu

1488 r. /początek XVI wieku - Piotr Iłowiecki z synami Janem i Andrzejem oraz Jan Górecki vel. Sarnowski

Połowa XVI wieku - Mikołaj Mieszkowski h. Odrowąż i Wojciech Zakrzewski h. Wyskota

1564 r. - Piotr Mieszkowski sprzedał połowę wsi Maciejowi Chojnackiemu z Sarnowy Koniec XVI wieku - dziedzicami byli ex-equo Mikołaj Zakrzewski i Chojnacki (imię nieznane)

Początek XVII wieku - większą część dóbr należała do Mikołaja Zakrzewskiego

Ok. 1620 r. - wieś odziedziczył syn Mikolaja, Jakub

1651 r. - po śmierci Jakuba Łaszczyn odziedziczył jego syn Andrzej

Druga połowa XVII wieku - Łaszczyn dziedziczą kolejno: Brat Andrzeja Pantaleon, po jego śmierci wdowa Teresa Zdzarowska, synowie Pantaleona Stefan i Franciszek Zakrzewscy

1700 r. - wieś kupił Stanisław Wierusz-Walknowski h. Wieruszowa

Początek XVIII wieku - dzierżawcą został Jan Bronikowski z żoną Barbarą Rogowską, dziedzicem po Stanisławie został Antoni Wierusz-Walknowski

Lata 30. XVIII wieku - Andrzej Mielżyński h. Nowina, po jego śmierci syn Maksymilian Mieleżyński, jego syn Stanislaw i jego córka Filipina

1826 r. - po ślubie Filipina jako wiano wniosła Łaszczyn na Ignacego Sczanieckiego h. Ossoria

Po 1826 r. - synowie Ignacego Józef, Ignacy, Stanisław, Ludwik, Konstanty

1872 r. - Michał Sczaniecki, również syn Ignacego

Początek XX wieku - jeszcze za życia Michała Szczanieckiego (zmarł w 1920 r.) majątek przejął jego syn, Władysław

Po II wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.

Władysław Józef Maria Sczaniecki (ur. 24 września 1869 r. w Łaszczynie, zm. 6 kwietnia 1942 r. w Warszawie) był synem Michała i Bogusławy z Kruszyńskich. Po ukończeniu gimnazjum w Chełmnie i Poznaniu, studiował w Berlinie (ekonomia i rolnictwo). Był wtedy prezesem Bratniej Pomocy, należał również do Towarzystwa Tomasza Zana.

Po studiach gospodarował w Łaszczynie, w odziedziczonym po rodzicach ponad 500-hektarowym folwarku. W 1910 r. zorganizował tam kółko rolnicze oraz pierwszy w Wielkopolsce zimowy kurs rolniczy. W latach 1910 -1936 był wicepatronem kółek rolniczych na rejon Rawicz-Wschód. W czasie I wojny światowej od 1 sierpnia 1914 r. służył w wojsku niemieckim, od 15 stycznia 1915 r. w stopniu kapitana.

W latach 1919 - 1936 należał do władz centralnych Patronatu Kółek Rolniczych w Poznaniu, kierując Wydziałem Chowu Bydła i Mleczarstwa. Publikował liczne artykuły fachowe na tematy mleczarskie i hodowlane. W 1918 r. Kółko Rolnicze w Wąsoszu wydelegowało go na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu. W listopadzie 1918 r. został mianowany komendantem powiatu rawickiego, później był referentem wojskowym przy Naczelnej Radzie Ludowej. Od 5 marca 1919 r. dowodził 15. Wielkopolskim pułkiem artylerii polowej, a od 2 października 3 Brygadą Artylerii, późniejszą 17. Brygadą Artylerii, z którą przeszedł szlak bitewny w latach 1919 -1920. W 1922 r. opuścił wojsko na rzecz pracy w organizacjach rolniczych. Stworzył wzorowe gospodarstwo, które stało się podwaliną do utworzenia w 1951 r. Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.

Władysław Sczaniecki był jednym z głównych organizatorów polskiej spółdzielni mleczarskiej w Rawiczu-Sierakowie (od 1927 r.). Przyczynił się także do przejęcia niemieckiej spółdzielni na drodze zmajoryzowania (narzucenie czegoś, wykorzystując przewagę liczebną) udziałów Niemców. W 1938 r. spółdzielnia wybudowała nowoczesną kazeiniarnię lanitalową.

Po wybuchu II wojny światowej Władysław Sczaniecki wraz z żoną Jadwigą zostali uwięzieni w Rawiczu, ale wkrótce ich wypuszczono. Małżeństwo udało się do Warszawy, gdzie Sczaniecki zmarł. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Żoną Władysława Sczanieckiego była Jadwiga z Plucińskich. Doczekali się pięciorga dzieci: Maria (ur. 1904), Ludwika (zm. przy urodzeniu w 1906 r.), Józef (ur. 1907 r.), Andrzej (ur. 1908 r.), oraz Michał (ur. 1910 r.).

Postać Władyslawa Sczanieckiego

Władysław Sczaniecki jest uznawany za jednego z pionierów nowoczesnego mleczarstwa w Wielkopolsce (szczególnie na ziemi rawickiej) oraz za jednego z najwybitniejszych działaczy spółdzielczości mleczarskiej i kółek rolniczych w południowo-zachodniej Wielkopolsce.

Awanse Władysława Sczanieckiego: podporucznik - 1894 r., porucznik - 1904 r., kapitan - 15 stycznia 1915 r., major - 1 marca 1919 r., podpułkownik - 1 czerwca 1919 r., pułkownik - 9 czerwca 1920 r.

Ordery i odznaczenia: Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Walecznych (dwukrotnie), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933 r.), Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918 -1921.

Więcej o powrocie Rawicza w granice Polski można przeczytać TUTAJ

Źródła: polskiezabytki.pl, TPR, Wikipedia, laszczyn.archpoznan.pl, galeriawielkopolska.info