Symbole wielkanocne - co oznaczają i dlaczego pojawiają się akurat w czasie tych świąt?

W wielu kulturach jajko było symbolem początku istnienia, ale także zdrowia, energii, płodności, szczęścia i odradzającego się życia. Nic dziwnego, że szybko skojarzono je również ze zmartwychwstaniem Chrystusa. Najstarsze fragmenty pisanek znalezione w Polsce pochodzą z X wieku. - Można zatem przyjąć, że wykorzystywanie ich w magii ludowej było starszej proweniencji niż obyczaj chrześcijański - zauważa Lidia Korczak. Ozdabianie jajek wzmacniało ich magiczną moc. Znacznie miał kolor (czerwony - życie, zielony - przyroda, żółty - słońce) i pojawiające się na nich symbole (np. trójkąt - pierwotnie symbol żywiołów, później - Trójcy Świętej).    

Baranek wielkanocny symbolizuje Chrystusa, który stał się doskonałą, nieskazitelną ofiarą. Od zarania dziejów baranki uznawane były za symbol niewinności i łagodności oraz doskonały "materiał" na ofiarę. Na kartach Starego i Nowego Testamentu motyw baranka pojawia się wiele razy, odnoszony jest także do Jezusa. - Zostaliście wykupieni nie czymś przemijającym, srebrem lub złotem, ale drogocenną krwią Chrystusa, jako baranka niepokalanego i bez zmazy - pisał św. Piotr w jednym ze swoich listów. Na polskich stołach wielkanocnych baranki zaczęły pojawiać się w XVII wieku. W zależności od regionu wykonuje się je z masła, ciasta, cukru, czy marcepanu. Czerwona chorągiewka, która często zdobi figurkę baranka oznacza Chrystusa Zmartwychwstałego.   

Zdobią nasze domy od Niedzieli Palmowej, podczas której święci się palmy wykonane z bibuły, lub bukiety kwitnących gałązek wierzby i bukszpanu. To pamiątka wjazdu Jezusa do Jerozolimy, podczas którego witano go palmowymi gałązkami. W Europie zwyczaj ten jest znany od VII wieku. Palma symbolizuje drzewo życia i ma oczywiście moc magiczną - przede wszystkim odpędza chmury gradowe, a także chroni ziemię przed klęskami i zapewnia urodzaj.

Wierzbowe gałązki w Niedzielę Palmową "zastępują" te palmowe, którymi witano Chrystusa w Jerozolimie. Takie poświęcone gałązki w powszechnym mniemaniu miały moc magiczną, dlatego zatykano je za święte obrazy. Miały chronić dom przed nieszczęściem. Często bito się nimi lub połykano bazie, co miało zapewnić zdrowie i szczęście. Warto wspomnieć, że w kulturze przedchrześcijańskiej wierzba była drzewem zmarłych. - Szczególna w tym okresie rola gałązek wierzby świadczy o dawnych związkach Wielkanocy z obrzędami zadusznymi - zauważa Joanna Minksztym w książce "Tajemnice obyczajów i tradycji polskich".

Kurczaczki, kurki, kogutki - to dość "młode" wielkanocne symbole. Nie są związane z tradycją religijną, chrześcijańską, ani pogańską. Na wielkanocnych stołach i w koszyczkach pojawiły się prawdopodobnie dlatego, że związane są z jajkiem, a także - zwłaszcza kurczaczki - kojarzą się z wiosną i odradzaniem życia. 

W wielu kulturach zając był symbolem płodności, a także witalnych sił przyrody i pewnie dlatego przebojem "wskoczył" do grona wielkanocnych symboli oraz dekoracji. Warto jednak pamiętać, że przez naszych dalekich przodków był także uważany za zwierzę niebezpieczne, mające "konszachty" z siłami zła i ciemności. Wierzono, że czarownice przybierają postać zajęcy, a spotkanie tego zwierzęcia na drodze zwiastowało nieszczęście. Zając był - wedle wierzeń pogańskich - towarzyszem niektórych bóstw, na przykład anglosaskiej bogini wiosny.    

Na koniec wróćmy do chrześcijańskiej symboliki Wielkanocy. Święcenie pokarmów gromadzi w Wielką Sobotę prawdziwe tłumy, w kościołach i przy kaplicach z koszyczkami w ręku pojawiają się nawet osoby, które na co dzień stronią od praktyk religijnych. Co i dlaczego święcimy? Zwyczaj święcenia pokarmów znany jest od VIII wieku, w Polsce przyjął się jednak dopiero w wieku XIV. Święci się wędliny na pamiątkę paschalnego baranka i jako symbol dostatku, chleb symbolizujący Chrystusa, jajka jako symbol życia, sól chroniącą od zepsucia (wierzono, że poświęcona nabiera szczególnych właściwości, np. oczyszcza wodę), chrzan na pamiątkę goryczy męki Jezusa.