Przejście Rawicza w ręce Jana Nepomucen Mycielskiego

„Katarzyna Sapieżyna sprzedała kontraktem, zawartym w Kaliszu dnia 20 sierpnia 1771 r. miasto Rawicz z czterema do niego należącymi dobrami: Sierakowem, Szymanowem, Polskim Dębnem i Masłowem, za półtora miliona złotych i 2000 dukatów Janowi Nepomucenowi Mycielskiemu, panu na Szkaradowie, Krzekatowicach i dobrach łukowskich, współwłaścicielowi Gostynia. Klucz koźmiński natomiast sprzedała krewnemu swojemu z linii kodeńskiej, Kazimierzowi Nestorowi Sapieże, za milion pięćsetdwadzieściaosiem tysięcy złotych w r. 1773. Jan Nepomucen Mycielski, ostatni dziedzic rawickich włości, znajdował się do końca życia w wielkich materialnych kłopotach. Dzielny patriota, starał on się wszelkimi sposobami ratować upadającą Ojczyznę. Znękany własnymi, ciężkimi kłopotami i przygnębiony losem rozdartej na trzy części Ojczyzny, zmarł ten ostatni pan na Rawiczu w r. 1804. Zabierając Wielkopolskę, Prusacy zabrali z nią i Rawicz, w którego mury dnia 15 października 1793 r. wkroczył triumfalnie król pruski, Fryderyk Wilhelm II” - pisze Jan Kaźmierczak w książce ,,Rawicz gród Przyjemskich”.

Po II rozbiorze Polski, począwszy od 8 maja 1793 roku, Rawicz znalazł się pod zaborem pruskim, administracyjnie na terenie Prus Południowych. Ten rok najczęściej podawany jest jako przejście miasta w ręce pruskie. Łączy się to z bankructwem Jana Jakuba Kluga, który dzierżawił Rawicz. Przejęcie miasta przez władze pruskie nie jest do końca udokumentowane, brak konkretnej daty.

Na przełomie XVIII/XIX wieku Rawicz przechodził z rąk do rąk

Czasy wówczas były bardzo niespokojne. Upadła konfederacja barska*, po kraju grasowały wojska pruskie oraz rosyjskie i nakładały kontrybucje. Było to znacznym obciążeniem dla budżetu Rawicza. Jan Nepomucen Mycielski zwrócił się z apelem do mieszkańców Rawicza o ograniczenie kontaktów zewnętrznych i przystąpienie do odbudowy miasta. Rosły jednak długi samego dziedzica. W 1778 r. (ponownie w 1782 r. i 1786 r.) uzgodnił z magistratem, że miasto będzie spłacać jego długi w zamian za odstąpienie dochodów. Było to palcem na wodzie pisane, gdyż aby je spłacić Rawicz przy dochodach z 1786 r. potrzebował 11 lat. Mycielski dalej zaciągał długi na konto magistratu. W rezultacie w 1788 r. trybunał piotrkowski przyznał Rawicz Maksymilianowi Mielżyńskiemu, który swe prawa odstąpił kapitule w Gnieźnie. Było to o tyle dziwne, że jeszcze w połowie XVIII w. Rawicz rozkwitał.

„O rozkwicie i zamożności Rawicza świadczy najlepiej wielka ilość rzemiosł, jakie w tym mieście około roku 1750 miały licznych swoich przedstawicieli. Miasto miało wówczas w swoich murach aż 335 sukienników, 250 tkaczy, 32 płócienników, 40 krawców, 25 kuśnierzy, 51 szewców, 10 siodlarzy, 6 kołodziei, 8 stolarzy, 80 młynarzy, 33 piekarzy, 39 rzeż- ników, 11 piwowarów, 10 muzykantów, 63 handlarzy, 3 lekarzy i 2 aptekarzy. Domów liczyło miasto w tym czasie 974” - pisze Jan Kaźmierczak.

W 1791 r. miasto zostało wydzierżawione Ksaweremu Działyńskiemu, synowi wojewody kaliskiego i Janowi Jakubowi Klugowi, bankierowi poznańskiemu. Jak wyglądało z prawem własności Rawicza, nie jest jasne.

„W trzy lata potem (po orzeczeniu trybunału piotrkowskiego - W.J.) wynajął Mycielski wszystkie dobra rawickie Ksaw. Działyńskiemu, wojewodzicowi kaliskiemu i bankierowi Klugowi za sumę czerw. złotych 60 000 czyli 600 000 złp pod warunkiem spłacenia praw i długów M. Mielżyńskiego” - pisze Leon Koczy.

„W lipcu 1807 r. Rawicz znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. po upadku Napoleona wrócił do państwa pruskiego. Edyktem z 30 października 1810 r. zostały zniesione w Prusach wszystkie klasztory. Rząd pruski wziął więc zabudowania klasztorne w Rawiczu w swoje posiadanie i zarządzeniem z dnia 29 maja 1818 r. rozkazał przebudować je na więzienie, miasto bowiem odmówiło przerobienia ich na szkołę... Dnia 1 sierpnia 1835 r. nabył rząd pruski klucz rawicki” - pisze Jan Kaźmierczak w książce ,,Rawicz gród Przyjemskich”.

Wynika z tego, że ostatnim właścicielem Rawicza był nominalnie Maksymilian Mieleżyński, potem miasto poszło w dzierżawę.

W wyniku długich procesów władze pruskie przejęły Rawicz z rąk Mycielskiego w 1805 r., którego dług wynosił 1.500.000 złp*.Tak twierdzi również Zbigniew Pilarczyk w monografii ,,Rawicz. Zarys dziejów” za Leonem Koczym, który podaje taką datę w publikacji ,,Dzieje miasta Rawicza (1639 - 1914)”. Walerian Sobisiak w ,,Dziejach ziemi rawickiej” podaje, że miasto wykupiło się samo z rąk Mycielskiego.

Jan Kaźmierczak w książce ,,Rawicz gród Przyjemskich” uważa, że władze pruskie nabyły ,,klucz rawicki” w 1835 r. Jest to najbardziej prawdopodobne, gdyż w 1833 r. ukazała się ustawa znosząca za odszkodowaniem wszelkie uprawnienia dotychczasowych właścicieli miast. Pod uwagę trzeba również brać sekularyzację majątków kościelnych*, która miała miejsce w 1810 r. Być może właśnie wtedy kolegiata gnieźnieńska utraciła prawa własności Rawicza.

O rodzinie Przyjemskich (Adam Olbracht Przyjemski założył Rawicz w 1638 r.) można przeczytać TUTAJ

*Konfederacja barska (1768 -1772) - zbrojny związek szlachty polskiej, utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 r. z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej. Skierowany był przeciwko: protektoratowi Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, szczególnie zapewniających równouprawnienie innowiercom. Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.

Ogólną nazwą konfederacji barskiej określa się 66 lokalnych związków zbrojnych Korony i Litwy. Ich przedstawiciele tworzyli zorganizowany pod koniec października 1769 r. naczelny organ władzy zwany Generalnością.

*Oficjalnie sekularyzacja majątków kościelnych dokonana edyktem z 30 października 1810 r. była konsekwencją olbrzymich kontrybucji wojennych, jakie Prusy miały zapłacić po wojnie z Napoleonem. Praktycznie była częścią polityki protestanckiego państwa, które miało zamiar podporządkować sobie również Kościół katolicki. Zniesiono cały szereg zakonów, a ich majątek przejęto na rzecz państwa, rozwiązano kapitułę katedralną, którą reaktywowano po reorganizacji w 1812 r. oraz zniesiono kapituły kolegiackie. Sekularyzacja spowodowała likwidację majątków biskupich, kapitulnych i zakonnych, w tym 68 klasztorów, które stanowiły podstawę działalności charytatywnej i oświatowej.

Jan Nepomucen z Mycielina Mycielski (1736 - 1805) herbu Dołęga urodził się w Szubinie. Był najmłodszym z trzech synów Weroniki Konarzewskiej i Macieja Mycielskiego. Po śmieci matki w 1762 r. (ojciec zmarł w 1745 r.) majątek zotał podzielony między trzech braci. Jan Nepomucen Mycielski za zgodą króla został starostą ośnickim (dzierżawcą królewszczyzny). Pod koniec lat 60. XVIII wieku za udzieloną pożyczkę wziął w zastaw od Katarzyny Sapieżyny Rawicz z przyległymi wsiami. W 1771 r. miasto wykupił. Początkowo powiększał swój majątek, ale potem coraz bardziej się zadłużał. Jednym z powodów były rozbiory, okupacja pruska i ogólny upadek gospodarczy kraju. Rawicz przestał być wiodącym ośrodkiem produkcji sukna, rzemieślnicy i fabrykanci przenieśli się do Łodzi i Zgierza.

Długi Mycielskiego rosły, został pozowany do sądu (trybunał piotrkowski) przez firmę Molinari z Wrocławia i zmuszony został do ogłoszenia bankructwa. Utrata Rawicza nadwyrężyła majątek Mycielskich, ale dalej pozostali jedną z najbogatszych rodzin w Wielkopolsce.

Jan Nepomucen Mycielski był żonaty najpierw z Jolantą Dobrzycką herbu Leszczyc (zmarła w 1772 r.), z którą miał pięć córek a po jej śmierci z Anną Garczyńską, z którą miał sześcioro dzieci. Rawicz przejął 12 września 1771 roku. Zmarł w 26 stycznia 1805 r., rażony apopleksją.

Maksymilian Antoni Jan hr. Mielżyński herbu Nowina urodził się w Łaszczynie, 5 czerwca 1738 r., jako syn Andrzeja Mielżyńskiego z Brudzewa, starosty kcyńskiego i Anny Petroneli, z domu Bnińska herbu Łodzia. Był drugim ich dzieckiem, wcześniej urodziła się Krystyna Barbara Róża (1736 r.), później Florian Władysław Ignacy (1739 r.) i Joanna Katarzyna (1743 r.)

W latach 30. XVIII w. Andrzej Mielżyński nabył Łaszczyn, był również dziedzicem Ponieca, Pawłowic i Konar.

Maksymilian Mielżyński był podkomorzym na dworze królewskim (1768 r.), posłem na Sejm Wielki, pisarzem wielkim koronnym w latach 1778 - 1791. Jego żoną była Konstancja Hutten-Czapska herbu Leliwa (ślub 27 listopada 1771 r.). Mieli sześcioro dzieci: Józefa, Helenę, Katarzynę, Stanisława, Mikołaja i Tomasza.

Zmarł 24 stycznia 1799 r. w Pawłowicach (pow. wrzesiński).

*Za 1 złp można było przeżyć na dobrym poziomie od 19 - 30 dni. Przyjmując takie założenie, 1zł to około 4000 obecnych złotych.

Ksawery Działyński herbu Ogończyk urodził się 24 października 1756 r. w Konarzewie pod Poznaniem (obecnie gmina Dopiewo). Był 14. dzieckiem Augustyna, wojewody kaliskiego, i Anny Radomickiej.

W 1782 r. otrzymał Order św. Stanisława i po raz pierwszy posłował na sejm. W 1786 r. pojechał do Królewca na koronację Fryderyka Wilhelma II. Zrezygnował wtedy z przedkładania królowi zażaleń prowincji, mianowany został hrabią i szambelanem. Posłował powtórnie na sejm w 1786 i na Sejm Czteroletni. Brał udział w przygotowaniu Konstytucji 3 maja. Był gorącym zwolennikiem reform, popierał sprawę miast. W 1791 r. dostał Order Orła Białego.

W czasie powstania kościuszkowskiego wszedł do Rady Zastępczej Tymczasowej i zajmował się problematyką regulacji monety. W czerwcu 1794 r. wyjechał do Poznania. Aresztowano go tam wkrótce po przybyciu i więziono w Spandau. Zwolniony w następnym roku, zajmował się głównie sprawami gospodarczymi swoich dóbr. Wyprocesował wtedy od Szołdrskiego dobra Kórnickie. Wykazał duże zdolności gospodarcze, wchodząc w fatalną ekonomicznie epokę Księstwa z majątkiem powiększonym i niezadłużonym. W swych dobrach w Konarzewie wprowadził m. in. po raz pierwszy wśród ludności szczepienie ospy. Po zajęciu Poznania przez Francuzów, jeździł do Napoleona do Berlina z deputacją i przemawiał do cesarza w 1806 r..

Od 1807 brał udział w pracach Komisji Rządzącej Księstwa Warszawskiego. Zajmował się projektami ekonomicznymi. W Dreźnie otrzymał odznaczenie Wielkiego Orła Legii Honorowej. Wkrótce został mianowany senatorem-wojewodą. W czasie wojny z Austrią 1809 r. przebywał w Poznaniu, czuwając nad funkcjonowaniem tamtejszych władz sądowych. Reprezentował Księstwo Warszawskie na ślubie Napoleona z Marią Ludwiką (1811 r.). Po upadku Napoleona pozostał senatorem, już w Królestwie Polskim.

Uczestniczył w sejmach w latach 1811 i 1812. Po proklamowaniu Wielkiego Księstwa Poznańskiego Poznańskiego (1815 r.) pozostał w senacie Królestwa Polskiego, ale w życiu politycznym nie brał już udziału. Skoncentrował się na problematyce gospodarczej Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Szczególną uwagę poświęcał sprawom uwłaszczenia chłopów, propagował edukację rolniczą. Z małżeństwa z Justyną z Dzieduszyckich miał syna Tytusai dwie córki - Paulinę (po mężu Dzieduszycka) i Klaudynę (po mężu Potocka).

Umarł w Konarzewie na zapalenie płuc 13 marca 1819 r..

Jan Jakub Klug herbu Kotwica urodził się w zamożnej krakowskiej rodzinie kupieckiej, około 1750 r. Prawdopodobnie już w 1764 zamieszkał w Poznaniu. Początkowo handlem zajmował się w przedsiębiorstwie swego wuja Jana Zygmunta. Goebla. Po jego śmierci w 1776 r. poślubił jego córkę Katarzynę Konkordię. Opierając się na własnym kapitale zorganizował manufaktury włókiennicze: w 1785 r. w Poznaniu wełnianą i jedwabną, w Kleczewie jedwabną i w Swarzędzu płócienniczą. Źródłem zaopatrzenia w wełnę były kontrakty na dostawy zawierane ze szlachtą wielkopolską. Służył wtedy kredytem inwestycyjnym i konsumpcyjnym rzemieślnikom z branż spożywczej, skórzanej i papierniczej. Około 1789 r. założył własny bank. Prowadził także działalność w dziedzinie handlu nieruchomościami i administrowania majątkami osób prywatnych oraz instytucji państwowych. Od 1791 r. administrował całym handlem mięsem i skórami surowymi na obszarze województwa poznańskiego. 9 listopada 1790 został nobilitowany za zasługi dla rozwoju gospodarczego kraju

W Poznaniu mieszkał przy Rynku w kamienicy Czarnkowskich (Stary Rynek 46), później w będącej jego własnością kamienicy pod numerem 92. Na poznańskim przedmieściu Kundorf postawił sobie później rezydencję zaprojektowaną i wybudowaną przez Antoniego Höhne, która uchodziła za najpiękniejszą w mieście. Często przebywał w swoich majątkach ziemskich, głównie w dobrach swarzędzkich. Obok nich był także właścicielem dóbr boguniewskich, Krzekotowic, Bełczylasu i Rokossowa. Dzierżawił również Rawicz.

Obrót kredytowy w kraju załamał się w konsekwencji II rozbioru. Jan Jakub Klug w kwietniu 1793 ogłosił bankructwo i w następnym roku przeprowadził się z żoną do Warszawy. Tam zmarł przed 1818 r. .

Źródła: TPR, MZR, Wikipedia, .pepowo.pl, wikiwand.com, monografia ,,Rawicz. Zarys dziejów” , Walerian Sobisiak ,,Dzieje ziemi rawickiej”, Jan Kaźmierczak ,,Rawicz gród Przyjemskich”, blogi.platforma.bk.pan.pl

Niklińska (1)