Na budynku Szkoły Podstawowej nr 3 w Rawiczu 18 października 1982 r. odsłonięto tablicę pamiątkową z napisem: „Tu mieścił się w 1945 r. jeden z oddziałów radzieckiego szpitala polowego zorganizowanego przy pomocy rawiczan. Cześć pamięci żołnierzy Armii Radzieckiej zmarłych daleko od rodzinnych stron z ran odniesionych w walce o wolność Polski. Rawicz 28. X. 1982 r. Społeczeństwo ziemi rawickiej”.

Z okazji odsłonięcia tablicy wydano broszurę, autorstwa Leona Nowaka - o historii miasta, jego wyzwoleniu, jak również o szpitalach polowych i cmentarzach.

W szpitalach leczono więcej rannych niż Rawicz miał mieszkańców

Po wyzwoleniu Rawicza, władzę w mieście sprawowało początkowo dowództwo oddziałów, które wkroczyły do Rawicza, później rządziła sowiecka Komenda Wojskowa. Miasto stało się ogromnym szpitalem wojskowym dla rannych żołnierzy Armii Czerwonej.

Więcej o wyzwoleniu Rawicza można przeczytać TUTAJ

W mieście tworzono szpitale polowe dla rannych czerwonoarmistów, których zwożono z frontu. Szacuje się, że w liczącym wówczas 10 tys. mieszkańców Rawiczu przeszło przez nie około 12 - 15 tys. rannych. Pochodzący z Uzbekistanu major Jesionow (stał na czele radzieckiej Komendy Wojennej), zażądał, by do pracy w szpitalach zgłaszało się dziennie 300 - 400 kobiet. Na potrzeby szpitali władze rosyjskie zajęły ok. 20 budynków. Największy szpital mieścił się w byłym Korpusie Kadetów (obecnie szpital). Szpitale były zróżnicowane z uwagi na rodzaj ran. Np. ranni w głowę leczeni byli w budynku przy Wałach Marchlewskiego (tzw. „willa dr Durczewskiego”), co wynika z relacji mieszkającego obok Józefa Kaczmarka.

„A w których budynkach mieściły się inne oddziały szpitala? - pisze Leon Nowak. Zebrałem ich długą listę: kompleks gmachów b. Korpusu Kadetów, tzw. pruskie koszary „czerwone”, narożna kamienica ul. Świerczewskiego i Kasprzaka*, dom przy ul. 22 Lipca nr 3, gmachy Zespołu Szkól Zawodowych (główny i po b. szpitalu zakaźnym oraz internat, dawniej Szpital Miejski), tudzież duży budynek naprzeciw internatu przy ulicy Kasprzaka, przedwojenne Gimnazjum (S. P . nr 3), Internat Liceum Ogólnokształcącego i kompleks gmachów Spółdzielni Mieszkaniowej przy Wałach Jarosława Dąbrowskiego, bloki mieszkaniowe przy Wałach T . Kościuszki (od .ul. Lipowej w stronę południa; za pruskich zaborów koszary ułanów niemieckich) , willa narożna Wałów Kościuszki i Marchlewskiego oraz przy nich blok mieszkaniowy kolo willi dr Dzieciuchowicza, wymieniona na początku willa dra Durczewskiego i sąsiednia, kamienica obok byłej drukarni Mazura … Było też wiele kwater prywatnych dla rekonwalescentów i lżej rannych”

Prawdopodobnie jeden ze szpitali polowych znajdował się również w budynku po byłym Hotelu de Saxe (obecnie Przychodnia Lekarska RAWMED).

Poległych i zmarłych żołnierzy radzieckich chowano w czterech miejscach

Tak pisze Leon Nowak: „Żołnierzy, podoficerów i oficerów Armii Radzieckiej, którzy oddali swe życie przy wyzwalaniu miasta Rawicza grzebano z honorami wojskowymi na pierwszym cmentarzu radzieckim usytuowanym w północno-zachodniej części Placu Wolności (dawniej Zielony Rynek) . Pierwotnie było 31 mogił. Ale już wkrótce liczba ich zwiększyła się do 34, gdyż przywieziono tu także pierwszych poległych nad Odrą.

W lasku sosnowym przy koszarach byłego Korpusu Kadetów były początkowo dwa cmentarze Armii Radzieckiej - jeden ogrodzony, drugi nie. Lasek ten był przedłużeniem parku kadeckiego, usytuowanego na północ od tzw. „czarnej drogi” wiodącej do b . Gimnazjum (teraz Szkoła Podstawowa nr 3) i na wschód od zabudowań K. K. , tam gdzie obecnie magazyn, kostnica i garaże obecnego szpitala. Jeden z tych cmentarzy (ogrodzony płotem drewnianym) znajdował się w narożniku lasku między „czarną drogą”, a obecną ul. Gen . Karola Świerczewskiego (przed wojną ul. Dowbora-Muśnickiego) - tu gdzie teraz parking dla samochodów osobowych i basen przeciwpożarowy.

Drugi cmentarz, w głębi lasku, był już w początkach przewidziany na przyszły cmentarz zbiorczy. Oba te cmentarze służyły również do grzebania zmarłych w rawickich szpitalach polowych. Było na nich 120 mogił (1945)”.

Dalej Leon Nowak pisze: „Był jeszcze czwarty cmentarz radziecki - na górach piaskowych przy Szpitalu Miejskim (tam gdzie obecnie Internat Zespołu Szkól Zawodowych). Pochowano na nim 3 żołnierzy AR zmarłych w tym szpitalu oraz kilkanaście osób cywilnych, przeważnie dzieci radzieckich powracających z robót przymusowych w Niemczech, a zmarłych w Rawiczu. Poza tym były jeszcze pojedyncze mogiły żołnierzy radzieckich w różnych punktach miasta, m.in. na zboczach plant (obecnych Wałów Tadeusza Kościuszki). Wszyscy później byli ekshumowani na wspólny wielki cmentarz”.

Ten cmentarz dla zmarłych i poległych żołnierzy radzieckich utworzono w 1947 r. , poszerzono w latach 1953 - 1955. Są na nim 104 mogiły, 22 indywidualne i 82 zbiorowe. Pochowano w nich 1503 żołnierzy. Leżą na nim polegli nie tylko na ziemi rawickiej, ale także z powiatów: gostyńskiego, kępińskiego, krotoszyńskiego, leszczyńskiego i miasta Leszna.

*Wały Marchlewskiego - obecnie Wały Ks. Józefa Poniatowskiego, ul. K. Świerczewskiego - obecnie Gen. Grota-Roweckiego, ul. Kasprzaka - obecnie ul. J. Hallera, ul. 22 Lipca - obecnie ul. 11 Listopada

Źródła: Leon Nowak „Rawicz. Na uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej szpitale polowe Armii Radzieckiej 1945 r.”, Muzeum Ziemi Rawickiej, Wikipedia, Archiwum „Życia Rawicza”

SP 3 (1)