Historia gazowni w Rawiczu. "Gaz był, jest i będzie"

Gazownictwo w Wielkopolsce i Rawiczu 

W stosunku do 1914 r. w miastach Wielkopolski nastąpił olbrzymi regres w gazownictwie. Z 80 bowiem ośrodków municypalnych (mających związek z samorządem miejskim) dysponujących własną gazownią wytwórczą albo dystrybucyjną (Ujście) w chwili utworzenia województwa poznańskiego w 1919 r. w jego granicach znalazło się 76 czynnych i nieczynnych gazowni (75 z byłej prowincji poznańskiej i jedna - rychtalska - z prowincji śląskiej). Z tych 76 zakładów aż 20 stanowiły miniaturowe gazownie benzynowe i acetylenowe, unieruchomione w większości jeszcze w trakcie I wojny światowej i wkrótce, z wyjątkiem zakładu miłosławskiego, zlikwidowane. Produkcji nie wznowiły też cztery większe gazownie węglowe. W efekcie, w 1930 r. liczba miast województwa poznańskiego dysponujących gazem spadła do 53.

Rawicka gazownia nie przerwała pracy podczas pierwszej, ani w czasie drugiej wojny światowej.

W „Orędowniku Rawickim" z 24 marca 1938 roku, w artykule „Zakłady Miejskie miasta Rawicza" Józef Skicki (dyrektor Rawickiego Zakładu Mechanicznego i Odlewni Żeliwa i Zakładów Miejskich (gazownia, elektrownia, wodociągi) w Rawiczu) pisał:

„Gazownię wybudowaną i uruchomioną w roku 1857 w Rawiczu zalicza się do jednej z najstarszych w Polsce. Do roku 1895 należało to przedsiębiorstwo do firmy prywatnej i przeszło w tymże roku na własność miasta za cenę ogólną 145.000 marek. Urządzenie składało się w swoim czasie z piecowni, aparatowni, dwóch zbiorników gazowych i sieci gazowej. Konsumpcja gazu ... do roku 1911 wzrastała ..., później jednak, od roku 1911 stale się zmniejszała i to z powodu zamiany oświetlenia gazowego na elektryczne. Dzisiejszy konsument używa gazu zasadniczo tylko do gotowania, gdyż jest najtańszym paliwem. 1 metr sześcienny gazu kosztuje 35 groszy".

Gazu używano wówczas przede wszystkim w kuchniach domowych oraz do oświetlania mieszkań, budynków publicznych (także świątyń; ewangelickiej od 1899) i ulic.

Dalej czytamy: „Jako produkty uboczne wyrabia gazownia koks, smołę surową i destylowaną, benzol, oleje średnie i wodę amoniakalną. W roku 1930/31 zainstalowano urządzenie destylacji smoły, zaś w roku następnym benzolownię. Obecnie projektuje się wybudowanie nowoczesnego pieca na gaz mieszany przez co wydajność z 100 kg węgla gazowego powiększy się od 30 do 45 metrów sześciennych. Obok budynków fabrycznych gazowni znajduje się budynek administracyjny oraz magazyn".

Rawicka gazownia przed i po II wojnie światowej

Ciekawe informacje o rawickiej gazowni przekazał Zdzisław Smoluchowski („ABC" z 28/30.10.1997). W artykule nawiązał do jej powstania: „... Najstarszą jubilatką jest Gazownia w Rawiczu. Wybudowano ją 140 lat temu. Była jedną z pierwszych w tym rejonie Wielkopolski. Jej ośmioretortowy piec zbudowała firma K. Francke z Bremy. Zakład posiadał najpierw zbiornik o pojemności 600 metrów sześciennych, a w latach następnych zbudowano kolejny zbiornik o pojemności 2000 metrów sześciennych. Rawicka gazownia w 1925 roku produkowała 400 000 metrów sześciennych gazu. Posiadała wtedy ponad 13 kilometrów sieci gazociągowej, a 72 latarnie oświetlały ulice miasta. W Rawiczu mieszkało prawie tysiąc stałych odbiorców gazu. Jego cena w latach międzywojennych wahała się od 32 do 38 groszy za kubik”.

Po II wojnie światowej kilkakrotnie modernizowano zakład, między innymi w połowie lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. W końcowym okresie istnienia gazowni rawickiej, produkowała ona około 1,5 miliona metrów sześciennych gazu rocznie. Dla porównania: w 1893 - 112 000; 1918 - 480 000; 1939 - 205 000; 1946 - 240 000; 1956 - 904 000; 1965 - 1,2 mln metrów sześciennych.

Lampy gazowe funkcjonowały na ulicach Rawicza do lat 50 - tych XX wieku (m.in. ul. Wojska Polskiego). Ich całkowita likwidacja związana była z procesem elektryfikacji miasta i okolicy.

Założona w 1857 roku rawicka gazownia miejska była drugą w Wielkopolsce, po Poznaniu (1856 r.). Swoje gazownie posiadały także: Bojanowo (od 1908 r.), Jutrosin (1910 r.) i Miejska Górka (1913 r. ). Liczba gazomierzy, a tym samym liczba odbiorców gazu w Rawiczu wynosiła: 1933 - 1137 sztuk, 1939 - 1046 sztuk, 1953 - 1744 sztuki, 1956 - 2015 sztuk, lata 60 - te około 2100 sztuk.

Likwidacja gazowniw Rawiczu

Produkcji gazu zaprzestano w 1975 roku, gdy do Rawicza doprowadzono gaz ziemny*. Wszystkie konstrukcje starej gazowni zostały zdemontowane i usunięte, ale jeszcze 1989 r. można było oglądać stalową konstrukcję ostatniego, ponad stuletniego, zabytkowego zbiornika gazu. W 1991 roku Gazownia w Rawiczu postawiła nowy obiekt administracyjno - warsztatowy.

Obecnie częściowo na miejscu dawnej gazowni miejskiej stoi nowa część Urzędu Skarbowego. Część placu pozostaje niezabudowana i nieogrodzona, jest tutaj parking. Tam można zobaczyć okrągły fundament jednego z dwóch, niegdyś potężnych, zbudowanych nad powierzchnią ziemi, stalowych zbiorników gazu. Poza nielicznymi archiwalnymi fotografiami oraz wspomnieniami, tylko tyle z nich pozostało. (WJ)

*Gazownia w Poznaniu. Jej projektantem, na zlecenie nadburmistrza Eugena Naumanna był brytyjski architekt John Moore. Rozruch aparatury do produkcji gazu koksowniczego z węgla kamiennego nastąpił 14 listopada 1856 r., a pierwsze dostawy gazu zaopatrywały 414 miejskich latarni podłączonych do instalacji. Już po roku działalności gazownia zaopatrywała około 1500 odbiorców. Moor oszacował koszt budowy zakładu na 420 tys. marek, podczas gdy w rzeczywistości wydano około 720 tys. marek

*Pierwszy gazociąg, którym przesłano gaz ziemny ze złóż do pierwszej w Europie Gazolinarni oraz rafinerii ropy naftowej w Borysławiu (miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim) powstał w 1912 roku i miał długość 12 km. W latach 20. XX wieku gaz ziemny zaczęto dostarczać gazociągami do miast leżących w pobliżu złóż.

Źródła: Janusz Hamielec „Wędrując po Rawiczu”, Miron Urbaniak „Gazownictwo miejskie na terenie województwa poznańskiego w okresie międzywojennym”, Wikipedia, wmgaz.pl