„Kley z gaśnikiem” jako pasza dla krów dojnych

Już pierwsze zdanie jest intrygujące: „Kley, zawierając w sobie gaśniku, jest dla krów dojnych, które dużo płynnéj a mało gaśniku mającéy paszy dostają wielką wartością, przymieszają takowego do paszy płynnéj.” Cóż to takiego ten „gaśnik”? Jest to używana kiedyś nazwa azotu*.

Autor artykułu uprzedza, że nie „trzeba jednakowoż używać kley czerwony* z żył suchych, lecz tylko białoszarawy kley kościowy dobrze wyczyszczony”. Taki płynny „kley” można było kupić w beczkach, potem należało go rozpuścić w gorącej wodzie, dodając „ziarenka niedojrzałe karolkowe”, czyli kminek lub anyżowe. Ponoć dodaje to „aromatyczny od bydła ulubiony zapach i popiera to przymieszane wydatek mleka”.

Nie zawsze jednak ten „napój” krowom od razu smakuje. „Skoro krowy w dzień pierwszy z niechęcią do picia przystępują, tedy trzeba je przy pragnieniu trzymać; już w wieczór zbliżą się z chęcią wielką do napoju nowego a mleko przybierza w sposób zadziwiający”.

*Czysty azot otrzymał z powietrza Daniel Rutherford, usuwając z niego tlen przez spalanie substancji w zamkniętej przestrzeni. Powstały dwutlenek węgla usunął przez absorpcję w roztworze wodorotlenku potasu. Łacińska nazwa powstała z połączenia łacińskiego nitrum (saletra) i greckiego genes (tworzący). Jako pierwszy polską nazwę - azot - zaproponował Filip Walter (1844 r.). Używano też nazwy dusień i saletroród.

*Mączka krwi używana jest jako pasza (80% protein) lub jako nawóz (12% N, 0,22% P, pierwiastki śladowe), zwykle jest mieszana z superfosfatem. Znajduje zastosowanie jako dodatek pokarmowy dla cieląt oraz do pasz dla świń i drobiu. Jest mniej strawna od mączki mięsnej. Krew suszona rozpyłowo może być również użyta jako lepiszcze, w emulsjach asfaltowych, w środkach owadobójczych, w ceramice oraz jako substytut dla albumin jajek, wówczas gdy kolor nie ma znaczenia.