Pochopne przyznawanie „prawa ubogich”

W głównej części notki zaznaczono, że „sądy niejednokrotnie zmuszone były cofnąć przyznane już (…) prawo ubogich, a to na podstawie prawnej opinji odnośnych urzędów policyjnych, które po przeprowadzeniu dochodzeń doszły do wręcz przeciwnego pierwotnemu wyniku”.

Do czego odnosiło się „prawo ubogich”?

Instytucja „prawa ubogich” ma długą historię, a regulowała głównie opłaty sądowe. Przepisy przyjęte w polskim prawie cywilnym okresu międzywojennego gwarantowały stronom swobodny i nieskrępowany dostęp do sądów. Wprowadzenie „prawa ubogich” było uzasadnione sporami sądowymi oraz względami fiskalnymi i społecznymi. Kodeks postępowania cywilnego określał kryteria korzystania z tej instytucji, uprawnione podmioty, a także skutki przyznania „prawa ubogich”.

journals.umsc.pl

„Prawo ubogich” współcześnie

Jest to pojęcie używane w języku prawniczym, na określenie gwarancji (ze strony państwa) świadczeń umożliwiających dostęp do pomocy prawnej dla osób niezamożnych. Konieczność zapewnienia tych świadczeń wynika zarówno ze zobowiązań międzynarodowych, w tym z obowiązku zagwarantowania prawa do sądu, wynikającego z art. 6 ust. 3 pkt c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, potwierdzonego w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz ze standardów wyznaczonych przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej.

Według obowiązujących przepisów (cywilnych, karnych i administracyjnych) funkcjonuje instytucja nieodpłatnej pomocy prawnej w procesie sądowym, określana jako pomoc prawna z urzędu, polegająca na możliwości ustanowienia (na wniosek) przez sąd pełnomocnika (obrońcę) z urzędu dla strony czy oskarżonego, którzy nie dysponują środkami finansowymi na opłacenie zastępstwa prawnego (np. w myśl art. 117 kodeksu postępowania cywilnego strona zwolniona przez sąd od kosztów w całości lub części ma prawo zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego).

Uregulowano także kwestię pozaprocesowej pomocy prawnej świadczonej osobom najuboższym (w formie porad prawnych, opinii, pisania pism i innych). Ujęto w odpowiednie ramy organizacyjne tego typu działalności. W ustawie poświęconej dostępowi do nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej przez państwo osobom fizycznym przewiduje się m.in. udzielanie przez państwo nieodpłatnej pomocy prawnej w postaci podstawowej i kwalifikowanej pomocy prawnej wykonywanej przez osoby zatrudnione w Biurach Pomocy Prawnej.

Źródło: Wikipedia

Przyznania prawa ubogich domagać się może osoba fizyczna lub prawna, która wykaże swe zupełne ubóstwo na podstawie zaświadczenia władzy publicznej o jej stanie rodzinnym, majątku i dochodach; od sądu zależy uznanie tego zaświadczenia za dostateczny dowód zupełnego ubóstwa tej osoby.

sip.lex.pl

Raportowaniem danych dotyczących ubóstwa finansowego zajmuje się Główny Urząd Statystyczny (GUS). Posługuje się trzema granicami zasięgu ubóstwa: minimum egzystencji, 50 proc. kwoty przeciętnych wydatków gospodarstw domowych i granicy ustawowej. Czwarta granica (minimum socjalne) wyznacza sferę wykluczenia społecznego (tzw. niedostatku).

Ubóstwo skrajne

Ubóstwo skrajne GUS określa na podstawie minimum egzystencji, które jest szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Konsumpcja poniżej tego poziomu zagraża życiu i zdrowiu człowieka.

Ubóstwo relatywne

Ubóstwo relatywne GUS określa na podstawie przeciętnych miesięcznych wydatków polskich gospodarstw domowych. Gospodarstwa domowe, których wydatki wynoszą mniej niż 50 proc. tych przeciętnych są uznawana za żyjące w ubóstwie relatywnym.

Ubóstwo „ustawowe”

Ubóstwo „ustawowe” jest wyznaczane na podstawie kryteriów dochodowych do pomocy społecznej. Osoby, których miesięczne dochody są niższe niż te kryteria, mają prawo do wsparcia w formie świadczeń pieniężnych wypłacanych przez ośrodki pomocy społecznej.

Sfera wykluczenia społecznego (tzw. niedostatku)

Sfera niedostatku GUS określa na podstawie minimum socjalnego, które jest szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Konsumpcja poniżej tego poziomu oznacza poziom życia niższy niż uznany za minimalnie wystarczający pod względem biologicznym i społecznym.

eapn.org.pl

Kryteria dotyczące ubóstwa finansowego corocznie określane przez GUS, warunkowane są przede wszystkim kosztami utrzymania i inflacją. Często, podobnie jak w notce „Orędownika powiatu rawickiego” dochodzi do zbyt pochopnego przyznawania „prawa ubogich”, nadużyć lub wręcz oszustw. Odnosi się to przede wszystkim do ośrodków pomocy społecznej.

Ubożenie spoleczeństwa w XIX wieku było dość powszechne, czego wyrazem było m.in. żebractwo. Można o tym przeczytać TUTAJ