Jakoby ta maszyna myśleć mogła

Jak czytamy „w szklanym pałacu w Londynie byławystwiona”, a „wykonywa dodawanie odciąganie mnożenie dzielenie wyciąganie pierwiastków, rachuje ulami i t.d.

Co ciekawe, maszyna ta „zwraca uwagę na pomyłki”, gdy je odkryje „uderza w dzwonek i stawa cicho”. Wynalazca zaprezentował ją Akademii Cesarskiej w Petersburgu „a Cesarz okazał swoje zadowolnienie przez udzielenie wynalazcy w darze 1500 rubli śrebrnych”. Była to dość spora suma, odnosząc to do ówczesnych cen. Wystarczała na zakup niewielkiego majątku. W zaborze rosyjskim robotnik dziennie zarabiał ok. 160 kopiejek (kopiejka = 1/100 rubla), generał rocznie ok. 2100 - 3200 rubli, 1 funt chleba (ok. 0,5 kg) kosztował 4 kopiejki, funt cielęciny - ok. 11 - 15 kopiejek, tani obiad - ok. 50 kopiejek.

Epokowe wynalazki, które zmieniły świat

Bardzo trudno, według ważności uszeregować wynalazki, które zmieniły świat, cywilizację, technikę i technologię. Jednym tchem wymienia się koło, papier, prasę drukarską, silnik parowy i spalinowy, szczepionkę, telefon, żarówkę, komputer i internet.

Bez wątpienia jednym z epokowych wynalazków XX wieku był komputer, którego „dalekimi krewnymi” są abakus, liczydło i maszyna licząca.

Maszyna licząca Staffela

Było to urządzenie mechaniczne pozwalające na wykonywanie operacji dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia, potęgowania oraz obliczanie przybliżonej wartości pierwiastków kwadratowych, zbudowana przez Izraela Abrahama Staffela i zaprezentowana po raz pierwszy na wystawie przemysłowej w Warszawie w 1845 roku. Była najbardziej złożonym pod względem konstrukcyjnym urządzeniem zaprojektowanym przez Staffela.

Żaden egzemplarz maszyny nie zachował się do XXI wieku, zaś jej konstrukcja znana jest wyłącznie dzięki źródłom historycznym, głównie artykułom prasowym oraz raportom i werdyktom z wystaw przemysłowych, na których maszyna była prezentowana.

Historia wynalazku warszawskiego zegarmistrza

Izrael Abraham Staffel, konstruktor maszyny liczącej, mieszkał i pracował jako zegarmistrz w Warszawie. Dorastał w ubogiej rodzinie żydowskiej i nie miał dostępu do publikacji naukowych opisujących najnowsze odkrycia wynalazców z Europy zachodniej. Nauczył się języka polskiego, co umożliwiło mu zapoznawanie się z wydawanymi w Królestwie Polskim publikacjami naukowo-technicznymi z dziedziny mechaniki.

Nie wiadomo, czy kiedykolwiek widział maszyny liczące zbudowane wcześniej przez Abrahama Sterna i Chaima Słonimskiego, więc nie można stwierdzić, czy wpłynęły one na powstanie i budowę skonstruowanego przez niego urządzenia. Można przypuszczać, że zbudowana przez niego maszyna była własnym wynalazkiem, w małym stopniu wzorowanym na zaprojektowanych wcześniej urządzeniach obliczeniowych.

Izrael Staffel rozpoczął pracę nad budową maszyny liczącej w 1835 roku. W trakcie prac, trwających dziesięć lat, korzystał z doświadczenia zdobytego w trakcie wykonywania zawodu zegarmistrza. Gotowa maszyna została po raz pierwszy zaprezentowana w 1845 roku. Nigdy jednak nie została opatentowana. Powstało kilka modeli maszyny liczącej Staffela zawierających różne udoskonalenia.

Maszyna licząca nazywana była w polskich publikacjach liczebnikiem, liczebnicą, machiną rachunkową lub mechanicznymi szczotami. Obecnie jest określana także jako arytmometr Staffela.

Izrael Abraham Staffel przekazał w 1876 roku egzemplarz swojej maszyny Cesarskiej Akademii Nauk. Maszyna została wystawiona w jej gabinecie fizycznym. Urządzenie zostało prawdopodobnie zniszczone lub zagubione w czasie grabieży kolekcji Akademii podczas rewolucji październikowej.

Zaprojektowane przez Staffela urządzenie liczące znajdujące się w Muzeum Techniki w Warszawie, ale jest urządzeniem prostszym, niezwiązanym konstrukcyjnie z maszyną liczącą zaprezentowaną w 1845 roku.

Udział w wystawach i nagrody dla maszyny liczącej Staffela

Maszyna licząca Staffela została zaprezentowana na co najmniej trzech wystawach. Na wystawie przemysłowej w Warszawie w 1845 roku Izrael Abraham Staffel został nagrodzony srebrnym medalem. W opisach maszyny podkreślano znaczną redukcję czasu potrzebnego na wykonywanie obliczeń, w porównaniu z obliczeniami prowadzonymi metodą pisemną.

W 1846 roku maszyna została zaprezentowana Cesarskiej Akademii Nauk w Sankt Petersburgu. Zdobyła duże uznanie wśród członków Akademii. Staffel otrzymał za swoje odkrycie część Nagrody Demidova o wartości 1500 rubli. Zwrócono jednak uwagę na wysoki koszt produkcji maszyny, który uniemożliwiał masową sprzedaż urządzenia na potrzeby rynku.

W 1851 roku zaprezentowano maszynę na Wielkiej Wystawie w Londynie. Spośród maszyn liczących, biorących udział w wystawie, maszyna Staffela uznana została za najlepszą. Drugie miejsce przyznano, znacznie lepiej znanemu współcześnie, arytmometrowi de Colmara. O sukcesie maszyny wspomniano w czasopiśmie Scientific American, zwracając uwagę na „zadziwiającą szybkość i precyzję obliczeń”.

Mimo zdobycia uznania na międzynarodowej wystawie, maszyna nie weszła do produkcji masowej, w odróżnieniu do arytmometru Charles’a Xaviera Thomasa de Colmara, który stał się pierwszym urządzeniem liczącym produkowanym na skalę masową. Izrael Abraham Staffel nie posiadał środków finansowych umożliwiających rozpoczęcie przemysłowej produkcji swoich maszyn, zaś koszt ich zakupu byłby zbyt wysoki dla większości przedsiębiorców działających w Królestwie Polskim w połowie XIX wieku.

Źródło: Wikipedia

Skoro mowa o liczeniu, przypomnieć sobie można artykuł o „geniuszu rachunkowym, który pasał krowy”. Link TUTAJ