Rolniku pamiętaj, szefle są nielegalne!

Szefel miał trojakie znaczenie.

1) Staropolska miara powierzchni gruntu; 1 szefel = 0,5 akra = 2 767,10 m2. Pochodna od szefla objętości miara powierzchni ziemi, jaką można było obsiać, mając szefel zboża

Źródło: Wikipedia

2) Miara pojemności ciał sypkich w Prusach i Austrii (Viertel) oraz na ziemiach polskich pod pruskimi i austriackimi zaborami, równoznaczna z ćwiercią (ćwiertnia - czwarta część jakieś całości). Stosowano również szefel polski (około 55 kg).

Viertel pruski do 1816 r. = 4 garncom (Metze, mecek) = 13,903 l, austriacki (Wiener Viertel) lata 1857- 76 = 2 achtelom = 15,375 l, galicyjski lata 1787- 1857 = 8 garncom = 30,75 l, gdański przed 1816 r. = 4 garncom = 13,68 l.

Encyklopedia PWN

3) Pieniądz zastępczy (dominialny)

Notki odnoszą się do drugiego znaczenia szefla. Cztery wiertele stanowiły ćwiertnię poznańską, a wiertel poznański miał 18 garncy polskich (garniec - ok. 3,8 l).

Z jednej strony rozumieć to można jako usiłowanie ujednolicenia miar i wag, z drugiej jako swoisty proces germanizacji, co wyraźnie podkreśla fragment - „zwracamy na to uwagę publiczności iż użycie innych miar i wag jak pruskich w publicznych obrotach zakazane jest”. I dalej - „zalecamy na nowo władzom policyjnym, ażeby czuwały nad ścisłém tych przepisów dopełnieniem i pociąganiem przestępców do idagacyi* i ukarania, szczególniéj zaś podwoiły wtym względzie baczność podczas targów zbożowych i dopilnowały obwieszczania w publicznych pismach lub gdzieindziéindziej cen targowych tylko podług miar pruskich”. .

*Indagacja - badanie oskarżonego, śledztwo, przesłuchiwanie.

Źródło: M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych

Pieniądze dominialne

Bardzo ciekawe jest trzecie znaczenie szefla, czyli pieniądze dominialne* (zastępcze). Jego początki sięgają XVI wieku. Były to emitowane przez właścicieli majątków i folwarków tzw. znaki rozliczeniowe, które pełniły funkcję wewnętrznych środków płatniczo – rozrachunkowych. Znaki te przypominały monety obiegowe, ale trafiały się odmiany w formie kwadratowych blaszek, czy nawet bony rozliczeniowe, nawet pisane ręcznie. Początkowo były wyrabiane przez folwarcznych kowali, na przełomie XIX i XX wieku na zlecenie właścicieli majątków biły je wyspecjalizowane firmy i warsztaty.

Utarło się wówczas powiedzenie „idziemy na szefle”, co oznaczało wykopki. Pracowali przede wszystkim ludzie z majątków, robotnicy i ich rodziny. Miejscowi otrzymywali za pracę wyłącznie ekwiwalent pieniężny, a zatrudnieni ludzie z miast obok zapłaty mogli zabrać raz dziennie tyle ziemniaków, ile udało im się unieść. Ziemniaki zbierano do koszyków, następnie sypano je do worka i przenoszono do wozów, które w Wielkopolsce nazywano helami. W worku powinien się zmieścić 1 szefel polski, czyli około 55 kg ziemniaków.

Po napełnieniu pierwszego worka włodarz ustalał jak powinien być napełniany worek, czyli jeden szefel. Szefel (z niem. Scheffel) dawna jednostka rozliczeniowa była to drewniana skrzynia o pojemności około 55 kg ziemniaków. Jak włodarz stwierdził, że wysypywany do wzorcowej skrzyni worek ziemniaków zawierał odpowiednią ich ilość, pracownik otrzymywał jeden szefel (moneta lub bon). Po zakończeniu wykopków robotnicy otrzymane szefle zdawali w biurze majątku i wtedy po przeliczeniu dokonywano wypłaty zarobionych pieniędzy. Szefle miały określone przeliczniki na walutę obiegową, za zebranie jednego szefla ziemniaków płacono od 8 do 12 groszy.

Taki system rozliczeniowy z pracownikami był stosowany w również przez właścicieli browarów, młynów, gorzelni, czy tartaków do użytku wewnętrznego. Pieniądze zastępcze (dominialne) stosowane były również jako forma żołdu w wojsku, między innymi w rawickim Korpusie Kadetów nr 3.

*Pieniądz dominialny stanowi jedną z form pieniądza zastępczego, zamiennik waluty oficjalnej, który był emitowany prywatnie przez majątki ziemskie do prowadzenia rozliczeń wewnątrz majątku między jego właścicielem a pracownikami, wypłaty wynagrodzeń lub potwierdzenia wykonania określonej pracy. Czasem pieniądz ten posiadał państwowe sankcje tam, gdzie występowały zakłócenia w kursie oficjalnej waluty. Jego pojawienie się wiązało się z rozwojem folwarków i panujących w nich stosunków ekonomicznych. Właściciele ziemscy widzieli w tej formie pieniądza sposób na uzależnienie od siebie podległych im chłopów pańszczyźnianych. Ich pojawienie się ok. XVI wieku pozwalało kontrolować i ograniczyć aktywność rynkową chłopów do granic majątku ziemskiego, w którym pracowali. Pieniądz dominialny pozwalał realizować i czerpać zyski z przymusu propinacyjnego*, przymusu mlewa* lub obowiązku wykupu produktów spożywczych i dóbr. W ten sposób folwarki zyskiwały siłę roboczą, która zarobione pieniądze wydawała w miejscu swojej pracy.

Początkowo były to prymitywne żetony wytwarzane z drewna, skóry zwierzęcej lub wykuwane w kuźniach. Zamiast nominałów pojawiały się na nich przedstawienia wykonanej pracy i przeliczało się nimi tzw. dniówki. Czasem pojawiały się też inicjały wystawcy takiego pieniądza. W XVII wieku w najbogatszych majątkach ziemskich rozpoczęto wybijanie zaawansowanego pieniądza dominialnego. Pojawiają się na nim znaki rozliczeniowe, herby rodowe lub inicjały, nazwy majątków, a także przedstawienia form pracy wykonanej w majątku. W XVIII wieku, obok zaawansowanych form pieniądza dominialnego, pojawiły się w użyciu wycofane z obiegu monety państwowe, które opatrywane były kontrasygnatami (symbol majątku, inicjały właściciela lub herb).

W XIX wieku doszło do rozpowszechnienia się pieniądza dominialnego. Nie posiadały one dat wybicia, rewersy nie zawierały legend, tylko cyfry wartości. Awersy miały herby właścicieli i nazwy posiadłości, inicjały właściciela ziemskiego lub samą nazwę folwarku.

*Propinacja - wyłączne prawo właściciela dóbr ziemskich do produkcji i sprzedaży piwa, gorzałki i miodu w obrębie jego dóbr oraz przywilej do sprowadzania tych wyrobów z innych miast i czerpania z tego tytułu dochodów.

*Przymus mlewa - jeden z monopoli dworskich. Oznaczał dla chłopów obowiązek przemiału zboża w pańskim młynie, za opłatą pobieraną na ogół w zbożu

Źródło: Wikipedia